Stawanie się nauczycielem akademickim. Analiza symboliczno-interakcjonistyczna

Abstract

Praca niniejsza powstała w 2005 roku, jej obecna forma jest wynikiem aktualizacji i przeredagowania na potrzeby publikacji. Wzbogacone zostały zwłaszcza niektóre wątki metodologiczne, natomiast całość części empirycznej pozostała bez zmian, ponieważ prezentowane koncepcje i wyniki analiz nie uległy w moim odczuciu istotnej dezaktualizacji i mogą być pomocne przy rekonstruowaniu i wyjaśnianiu określonych substantywnie zjawisk także dzisiaj. Podstawą opracowania są przeprowadzone trzy lata temu badania, których problematyka odnosiła się do zagadnienia relacji pomiędzy wykonywaną przez człowieka pracą zawodową, a kształtowaniem się jego perspektywy postrzegania siebie i swojego społecznego otoczenia w miejscu pracy. Chodziło jednak nie o dowolne zajęcie, ale o specyficzne, jakim jest edukacja, a więc o pracę w zawodzie nauczyciela. Dodatkowym ograniczeniem problematyki było skoncentrowanie się wyłącznie na nauczycielach akademickich, których charakterystyczną własnością jest po pierwsze nauczanie ludzi już dorosłych, a po drugie jednoczesne zaangażowanie w działalność dydaktyczną i naukową (problemowi temu poświęcam osobny rozdział). Interesowało mnie, w jaki sposób nauczyciele akademiccy rozpoczynali swoją pracę w zawodzie, jak zdobywają interpersonalne umiejętności dydaktyczne i jak te doświadczenia wpływały na ich perspektywę poznawczą rzeczywistości. Wreszcie, jaką rolę dla ich uczenia się zawodu i dalszego w nim rozwoju odgrywają studenci i inni pracownicy naukowo-dydaktyczni. W trakcie badań wyłoniły się także inne jeszcze pytania o relację pomiędzy pracą badawczą, a dydaktyczną i jej wpływ na identyfikowanie się z zawodem nauczyciela, a także o postrzeganie kariery przez pracowników akademickich. Przedmiotem badania i zarazem bezpośrednim jego celem stała się rekonstrukcja przebiegu procesu stawania się nauczycielem akademickim. W trakcie analizy wyłonione zostały także trzy inne subprocesy, które jak się wydaje, charakterystyczne są nie tylko dla stawania się nauczycielem akademickim, ale również dla stawania się innego rodzaju pracownikiem w zawodzie o dużej odrębności identyfikacyjnej (jak np. lekarze, prawnicy), dzięki czemu wnioski badawcze mogą znaleźć zastosowanie w szerszych studiach nad zawodami i socjalizacją profesjonalną. Praca ta, oprócz celu poznawczego, jakim było znalezienie odpowiedzi na postawione pytania problemowe ma także cel praktyczny. Wykorzystanie informacji na temat procesów, jakie wpływają na kształtowanie się i nabywanie identyfikacji z zawodem nauczyciela, ale nade wszystko zgromadzenie wiedzy na temat złożoności oddziaływań, jakim podlega pracownik akademicki w okresie poznawania i uczenia się zawodu, może być pomocne w podnoszeniu kompetencji pedagogicznych nauczycieli szkół wyższych. Postulowane przez współczesną pedeutologię ustawiczne dokształcanie i doszkalanie pracowników naukowo-dydaktycznych wydaje się nieefektywne i ograniczone, jeśli nie zostanie wzbogacone o wiedzę socjologiczną i ujęte także z perspektywy szeroko rozumianej społecznej organizacji pracy edukacyjnej i podejmowania działań nauczycielskich w szkołach wyższych. W pracy zilustrowane zostały również liczne problemy społeczne związane z pracą nauczycieli akademickich. Ich ewentualne rozwiązanie wymaga wstępnego opisania i wyjaśnienia przyczynowego, czemu moje badania i praca ta mogą posłużyć.