Çeviri odaklı derlemlerin metin türü tabanlı bir modelle yeniden kavramsallaştırılması

Abstract

Derlem, dijital ortamda saklanabilen ve üzerinde işaretlemeler yapılabilen büyük çaplı metin yığınlarını barındıran bir yapıdır. Kişisel bilgisayarların yaygınlaşmaya başladığı dönemden bu yana dil öğrenimi ve dilbilim alanlarında yaygın olarak kullanılan derlemler, son dönemde çeviribilim araştırmalarının da ayrılmaz bir parçası haline gelmiş ve alanda merkezi bir konuma yerleşmiştir. Çeviribilimde derlemler, terim çıkarımı yanında, çeviri metinlerin özelliklerini, çevirmenin biçemini, çeviri yöntemlerini ve sözcük düzeyindeki örüntüleri belirlemek gibi farklı araştırma amaçlarıyla kullanılabilmektedir. Bu çalışmada öncelikle derlemler ve çeviribilimdeki uygulama alanları ele alınacaktır. Ardından, çeviri araştırmaları ve uygulamalarında sıklıkla kullanılan genel başvuru derlemleri, özel amaçlı derlemler, paralel derlemler, karşılaştırılabilir derlemler ve kendin oluştur derlemleri temel hatlarıyla açıklanacaktır. Bunun yanında, ele alınan her bir derlem türünün çevirmen ve araştırmacılara sağladığı avantajlardan söz edilecektir. Çalışmada ayrıca çeviri amaçlı derlemleri sınıflandırmak için alanyazında önerilen üç temel tipoloji gözden geçirilecek ve bu tipolojilerin kısıtlılıkları saptanmaya çalışılacaktır. Çalışmanın öncelikli amacı, çeviri odaklı derlemler tasarlanırken metin türü temelli yenilikçi bir yaklaşımın benimsenmesiyle esneklik ve devingenliğin sağlanabileceğini göstermektir. Derleme eklenecek metin türlerini betimlemek ve aralarındaki ilişkileri ortaya koymak için metinlerin çeviri odaklı özniteliklerine yoğunlaşan Biçimsel Kavram Analizi çerçevesinden yararlanılmıştır. Gerçekleştirilen analiz ile çeviri odaklı derlemlerde yer alabilecek altı metin türü ve özellikleri saptanmıştır. Çalışma kapsamında, bu metin türlerini merkeze alan ve derlem tabanlı çeviri araştırmaları için sistematik bir metodoloji olarak kullanılabilecek olan bir derlem modeli önerilmektedir.