Osmanlı Devleti’nde Coğrafya ve Mali Kapasite

Abstract

Bu çalışma mali kapasite ile coğrafya arasındaki ilişkiyi Osmanlı Devleti özelinde incelemektedir. Vergi elde etme sürecinde ortaya çıkabilecek işlem maliyetleri üzerinden geliştirilen teorik çerçeve ışığında, merkezi devletin erişiminin zor olduğu yerlerdeki vergi tabanlarının tımar kesimine, buna karşın kolay olduğu yerlerdeki vergi tabanlarının ise merkezi devlete ayrılması gerektiği çıkarsanmıştır. Bu hipotezi test etmek için ise kaza düzeyinde gelirlerin merkez, tımar ve vakıf-mülk arasında nasıl pay edildiği bilgisini içeren 1530 yılı muhasebe defterleri ile işlem maliyetlerini yansıtma potansiyeline sahip coğrafi değişkenler olan yükselti, orman yoğunluğu, nehre mesafe yağış, sıcaklık, toprağın tarıma elverişliliği, enlem, İstanbul’a, ticaret yollarına, ana yollara ve askeri yollara olan mesafe değişkenleri kullanılmıştır. Analiz sonuçları yükselti ve orman yoğunluğu değişkeninin tımara giden payı artırırken merkezi devlete giden payı azalttığını göstermektedir. Bununla birlikte İstanbul’a olan mesafe arttıkça ilginç bir şekilde merkeze ayrılan payın arttığı ama vakıf-mülk kesimine ayrılan oransal payın ise azaldığı görülmektedir. İstanbul’a olan mesafe ile tımara ayırılan pay arasında istatistiki olarak anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.