Osmanlı Maliyesinde İrad-Masraf Uygulaması: Ruznamçe Verileri Üzerinden Bir Analiz

Abstract

Bu makalede Osmanlı maliyesince kullanılan irad-masraf uygulaması incelenmiştir. Dönemin teknolojik kısıtları göz önüne alındığında yerinde harcamayı mümkün kılan bu uygulama Osmanlı maliyesince yaygın olarak kullanılmıştır. Makalede 16. yüzyılın sonuna ait hazine-i amire ruznamçe verilerinden hareketle yapılan analizde gelirlerin yaklaşık yarısının irad-masraf uygulamasına konu edildiği görülmüştür. Ekonometrik analiz sonuçları gelir kaynağından İstanbul’a olan mesafe arttıkça irad-masraf oranının arttığını göstermektedir. Buna ilaveten, mukataa gelirlerine göre cizye ve ağnam gelirlerinin daha çok irad-masrafa konu olduğu tespit edilmiştir. Fakat irad-masraf uygulamasına konu olma bakımından mukataa gelirleriyle avarız gelirleri arasında istatistiki olarak bir farkın olmadığı görülmüştür. Son olarak, analiz sonuçları gelirlerdeki gecikmeyle irad-masraf oranı arasında aynı yönde doğrusal bir ilişki olduğunu göstermektedir.