John Stuart Mill’in Faydacılık Teorisinde “Ahlaki Yaptırım” Problemi

Abstract

Bu çalışmada; John Stuart Mill’in (1806-1873) faydacı ahlak teorisinde, ahlaken iyi kabul edilen bir eyleme teşvik edebilecek veya ahlaken kötü kabul edilen bir eylemden caydırabilecek ahlaki yaptırım araçlarının neler olduğu araştırılmıştır. Mill, ahlaki yaptırımları dışsal ve içsel yaptırımlar olarak iki ana gruba ayırır; ona göre bu iki grup içerisinde yer alan toplum, Tanrı, vicdan ve dahası mümkün olan diğer tüm yaptırım unsurları faydacı ahlak teorisinde etkili bir biçimde kullanılabilir. Bununla birlikte Mill’e göre bu yaptırım türleri arasında vicdani yaptırım daha büyük bir öneme sahiptir; zira diğer tüm yaptırım türlerinin (toplum, Tanrı, doğa, devlet gibi…) kaynağı, bir biçimde bireyin dışındayken vicdani yaptırım, bir çeşit içsel kontrol mekanizmasıdır, dolayısıyla duyarlı ve yetkin bir vicdan her ortamda kendisini hissettirebilecek etkili bir rehberdir. Diğer taraftan dışsal yaptırımlar, daha çok somut ödül-ceza işleyişine bağlı mekanik motivasyon kaynaklarıdır, ancak vicdani yaptırım, içsel bir huzur veya huzursuzluk duygusu ile iş gören organik bir motivasyon kaynağıdır. Mill, vicdanı, kökü insanın birliktelik duygusuna inen nihai ahlak yaptırımı olarak görür ve onu, insanın bir imkân yetisi olarak niteler; dolayısıyla bu yeti, eğitim ve genel gelişim yoluyla düzgün bir biçimde işlenirse bireye “kötü”den kaçınma veya “iyi”ye yönelme noktasında güçlü bir içsel motivasyon sağlayacaktır.