Investigation of Production and Economic Indicators of Rainbow Trout Farming in Turkey

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye su ürünleri yetiştiriciliğinde en fazla üretilen ikinci tür olan gökkuşağı alabalığının (Oncorhynchus mykiss) genel olarak ve illere göre üretim miktarları, değerleri, işletme sayıları ve kapasiteleri değerlendirilerek ülke ekonomisine katkıları ve potansiyellerinin ortaya konulması amaçlanmıştır. 2019 yılında Dünya’da toplam su ürünleri üretimi 177.8 milyon ton olurken, yetiştiricilik üretimi 85.3 milyon tondur. Gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliği 2019’da Dünya’da 78 ülkede ve yaklaşık 920 bin ton olarak elde edilmiştir. İran 206.050 ton ile ilk sırada, Türkiye 144.283 ton ile 2. sırada, Norveç 83.290 ton ile 3. sırada yer almaktadır. Ülkemizde, 10 yıllık değişime bakıldığında 2011 yılında yetiştiricilik miktarı 188.790 tondan, 2020 yılında 421.411 tona çıkmıştır. 2011 yılından 2020 yılına gelindiğinde ise, Gökkuşağı alabalığı yetiştiricilik vasıtasıyla üretimi 100.239 tondan 144.283 tona ulaşmıştır. Türkiye’de 2020 yılında yapılan toplam 421.411 ton yetiştiriciliğinin %34’ünü, bu tür oluşturmaktadır. Gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliği Türkiye’de toplam 71 ilde yapılmaktadır. Ülke genelinde 58 ilde toplam 1,435 milyar adet yavru üretim kapasitesine sahip 493 adet gökkuşağı alabalığı kuluçkahanesi bulunmaktadır. Gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliğinde Elazığ (23.000 ton; %16) ilk sırada gelmekte, Muğla (22.000 ton; %15); Şanlıurfa (7.004 ton; %4.8), Trabzon (6.671 ton; %4.6) ve Tokat (5.800 ton; %4) ise Elazığ’ı takip etmektedir. 2011-2020 yılları arasında iç sularda yetiştiriciliği yapılan gökkuşağı alabalığının satış fiyatının 4.68-17.60 TL (2.51-2.60 USD) arasında, denizlerde yetiştiriciliği gökkuşağı alabalığının ise 6.49-25.19 TL (3.59-3.88 USD) arasında değiştiği tespit edilmiştir. 2020 yılında, Gökkuşağı alabalığının iller bazında ekonomik katkısına bakıldığında, %14,75’lik payı ile Elazığ ili ilk sırada gelirken, bunu %14,11 ile Muğla, %6,12 ile Trabzon %4,49 ile Şanlıurfa ve %4,15 ile Samsun ili takip etmiştir. İç sularda gökkuşağı alabalığı yetiştiriciliğin ekonomiye toplam katkısının 2.284.713.000 TL (325.922.000 USD); denizlerde yetiştiriciliği yapılan gökkuşağı alabalığının ekonomiye toplam katkısının ise 458.004.000 TL (65.335.000 USD) olduğu tespit edilmiştir. Gökkuşağı alabalığının ekonomiye toplam katkısı ise 2.742.717.000 TL (391.257.000 USD) olmuştur. Gökkuşağı alabalıklarının, Karadeniz'deki denizel ağ kafes işletmelerinde kilogram üzeri büyütüldükten sonra, iç piyasa ve ihraç ürün olarak satış etiketlerinde “Türk Somonu” ticari isminin kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye, “Türk Somonu” olarak tescillenen gökkuşağı alabalığı üretiminde, Dünya'daki yerini sağlamlaştırmak için gelecek planlamalarını şu noktalarda yoğunlaştırmasında fayda vardır. Bunlar arasında mevcut pazarların korunup bununla birlikte yeni pazarlara girilmesine yönelik girişimler, mevcut su kaynaklarını taşıma kapasitelerini gözetilerek çevreyle dost sürdürülebilir kullanımı, hammadde-enerji-akaryakıt gibi yetiştiricilik üretim girdilerinin minimalize edilmesi için yerli alternatiflerin/yerinde üretimlerin göz önünde bulundurması sayılabilir.