SAMOSTANOWIENIE JAKO ELEMENT REHABILITACJI OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ – ROLA PODSTAWOWYCH POTRZEB PSYCHOLOGICZNYCH

Abstract

Osoby z niepełnosprawnością intelektualną często napotykają różne bariery, które utrudniają im doświadczanie samostanowienia – podstawowego prawa każdego człowieka. Dominujące obecnie w pedagogice specjalnej paradygmaty, pozytywnie ukierunkowany oraz humanistyczny, pozwoliły na zmianę postrzegania tej grupy osób, uznawanych dotychczas za zaburzonych, biernych, niezdolnych do podejmować decyzji o sobie, jako jednostki sprawcze – zdolne do samostanowienia. Prezentowany artykuł ma na celu przybliżenie teorii działania sprawczego, której opracowanie opierało się na doniesieniach empirycznych, podkreślających istotę samostanowienia w życiu osób z niepełnosprawnościami. Zwrócono również uwagę na fundamentalne znaczenie podstawowych potrzeb psychologicznych w procesie wspierania samostanowienia i poprawy jakości życia tychże osób. Aby podjąć bardziej precyzyjne i zindywidualizowane oddziaływania rehabilitacyjne, niezwykle istotna jest obecność rzetelnych narzędzi pomiarowych. A zatem pokrótce przedstawiono Basic Psychological Needs Satisfaction and Frustration Scale – Intellectual Disability (BPNSFS-ID), będące propozycją badaczy holenderskich. Biorąc pod uwagę rezultaty dotychczasowych badań podkreślających znaczenie podstawowych potrzeb psychologicznych dla samostanowienia osób z niepełnosprawnościami, jest nieodzowne opracowanie polskich narzędzi do pomiaru potrzeby autonomii, kompetencji i relacji oraz kwerenda zagranicznych propozycji programów wspierających ich zaspokojenie.