Analitik Hiyerarşi Süreci ve Frekans Oranı Yöntemlerinin Heyelan Duyarlılık Analizinde Karşılaştırılması: Trabzon İli Akçaabat ve Düzköy İlçeleri Örneği

Abstract

Heyelanlar yaşanan doğal afetler arasında en başta gelenlerdendir. Karadeniz Bölgesi’nde heyelanlar yaygın olarak görülmektedir. Türkiye’de en fazla heyelanın meydana geldiği il Trabzon’dur. Heyelanlar sebebiyle gerçekleşen kayıpları en aza indirmek amacıyla heyelan duyarlılığı yüksek olan sahaların önceden belirlenmesi için heyelan duyarlılık haritalarının hazırlanması gerekmektedir. Bu çalışmada, Analitik Hiyerarşi Süreci (AHS) ve Frekans Oranı (FR) yöntemleri kullanılarak, Trabzon ilinin Akçaabat ve Düzköy ilçe sınırları içerisinde, heyelan duyarlılığı yüksek olan sahaların belirlenmesi için heyelan duyarlılık analizi yapılmış ve heyelan duyarlılık haritaları üretilmiştir. Heyelan duyarlılık analizi için Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) platformlarından ArcGIS for Desktop kullanılmıştır. Kamu kuruluşları ve açık erişimli çevrimiçi kaynaklardan coğrafi veriler temin edilmiştir. Çeşitli CBS araçları ile veriler çalışma alanına ve amacına göre mekânsal olarak düzenlenmiştir. Literatür araştırması sonucunda Heyelan duyarlılığı için eğim, eğim şekli, litoloji, yağış, bakı, topoğrafik nemlilik indeksi (TNI), akarsulara, karayollarına, fay hatlarına uzaklık, arazi kullanımı, toprak, yükseklik ve normalize edilmiş fark bitki örtüsü indeksi (NDVI) olmak üzere toplam 13 kriterin etkili olduğu belirlenmiştir. AHS yöntemi kullanılarak her bir kriterin heyelan oluşumundaki etkilerinin önem dereceleri ile kriterler arası ağırlıkların belirlenmesi için ikili karşılaştırmalar yapılmış ve üst üste çakıştırma yapılarak AHS yöntemine göre heyelan duyarlılık haritası üretilmiştir. Ayrıca AFAD ve MTA’dan temin edilen heyelan envanter kayıtlarından yararlanılarak heyelan meydana gelen sahaların tüm çalışma sahasındaki etkisi göz önünde bulundurularak FR yöntemine göre heyelan duyarlılık haritası üretilmiştir. Her iki yöntemde üretilen haritalar karşılaştırıldığında, çalışma sahasında gözlenen heyelanların yerlerini belirleme açısından FR yönteminin AHS yöntemine göre daha gerçekçi sonuçlar ortaya koyduğu tespit edilmiştir.