Yanlış batılılaşmanın sembolü Araba Sevdası’nda kişilik-eğitim ilişkisi

Abstract

Tanzimat, toplum yapısını en fazla etkileyen dönüm noktalarından biridir. Bu dönemde yazılan eserlerin irdelenmesi; bugünkü durumumuzun, hâl ve hareketlerimizin anlaşılmasında büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Tanzimat Dönemi’ne fikirleri, eserleri ve eğitimci yönüyle damgasını vurmuş Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdası romanında eğitim ile ilgili telkinlerin nasıl ele alındığı incelenmiş; buradan hareketle eğitimle ilgili unsurların hangi kişilik özelliklerini ortaya çıkardığı tespit edilmiştir. Ana karakter Bihruz Bey’in içinde bulunduğu eğitim atmosferinin kişilik özellikleriyle ilişkisini belirlemek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda eser nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesiyle taranmış, elde edilen bulgular eğitim özellikleri ve kişilik özellikleri başlıkları altında değerlendirilmiştir. Bulguların betimsel analizle yorumlandığı çalışmada Bihruz Bey’in maruz kaldığı eğitimin ve yetişme ortamının kişiliğine yansımaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Recaizade Mahmut Ekrem, eskiyle yeninin bir arada yaşandığı bu dönemin saplantılarını, buhranlarını araba metaforu üzerinden ve amaçsız, düzensiz, ciddiyetten uzak eğitimin yarattığı insan modelini Bihruz Bey tipi üzerinden vermiştir. Bireylerin eğitimi meselesine gerekli hassasiyet gösterilmediğinde sorunlu tiplerin ortaya çıkmasının kaçınılmaz olacağını vurgulayan yazar, kişilik gelişiminin insanın varoluş sebebi ve eğitimin birincil hedefi olduğunu Bihruz Bey’in içine düştüğü aşk macerasıyla mizahi bir biçimde ortaya koymuştur. Kişilik gelişimini tamamlayamayan bireylerin her zaman ve her durumda dalga konusu olabileceklerini, eserin başından sonuna kadar kahramanı Bihruz Bey’le alay ederek göstermiştir. Bu çalışmayla ailede ve okulda doğru, süreklilik arz eden yetkin bir eğitim alamayan, nitelikli bir sosyal çevreyle irtibatta olmayan ve çocukluk döneminde yanlış yetişkin davranışlarına maruz kalan bireylerin olumsuz kişilik özellikleri geliştirdiği ve dönemin modalarına (araba ve Batı-Fransızca hayranlığı) takıntılı derecede bağlandığı ortaya konulmuştur.