Kırsal ve Kentsel Saçaklanmanın Peyzaj Metrikleri ile Tespiti ve Analizi: Elâzığ İli Üzerine Bir Çalışma

Abstract

Kırsal saçaklanma, 20. yüzyılın sonlarına doğru kırsal konutların yayılmasına bağlı olarak habitat kaybı ve parçalanması problemleri üzerinden tartışılmaya başlanan bir kavramdır. Bu terim, geleneksel kırsal ekonomik durumun evrilmesiyle birlikte yapılaşma sürecinin yayılarak gelişimini ifade etmektedir. Kentsel saçaklanma da temelde kırsal odaklı bir değişimi vurgulamaktadır. Çünkü kent çeperine veya kırsal alanlara doğru büyümeye karşılık gelmektedir. Çalışma, standart ekonomik dönüşümün yanı sıra afetlere bağlı olarak kırsal alanlarında oldukça hızlı bir yapılaşma süreci yaşayan ve yaşamaya devam eden Elâzığ ilini örneklem alanı olarak ele almaktadır. Bu çalışmada, 2015 yılı öncesi ve 2015-2023 yılları arasında ildeki yapılaşma ile yapı ölçeğinde "ağırlıklandırılmış saçaklanma indeksi" kullanılarak kırsal ve kentsel saçaklanmanın niceliksel özellikleri mekânsal düzlemde analiz edilmektedir. Microsoft'un global bina ayak izi verisi, 10 metre çözünürlüğündeki Google Dynamic World V1 verisi, TÜİK nüfus istatistikleri ve güncel uydu görüntüleri, çeşitli modifikasyon işlemleri sonrasında entegre edilerek köy/mahalle ölçeğinde saçaklanma indisi sonuçları elde edilmiştir. Elde edilen sonuçlara göre; düşük yoğunluklu kompakt büyüme, kümelenme yoluyla saçaklanma, sürekli yapılaşmaya bağlı gevşek saçaklanma ve karma kullanıma bağlı saçaklanma türleri tespit edilmiştir. Bu çalışma, kırsal ve kentsel saçaklanmayı birlikte yapı ölçeğinde, zamansal değişim ile birlikte niceliksel bir indis üzerinden tespit edip açıklaması açısından önem taşımaktadır.