CAUSATIVE CONVERBS IN TURKISH: -(y)AcAğI için ve -(y)AcAğIndAn

Abstract

Bu çalışmanın amacı; Türkçede iki olay arasındaki nedensellik ilişkisini gösteren neden ulaçlı karmaşık tümceleri, yapısal ve anlamsal ilişkileri açısından incelemek ve çalışma kapsamına alınan neden ulaçlı tümcelerin benzerlik ve farklılıklarını ortaya koymaktır. Aynı ya da benzer ilişkileri gösteren neden ulaçlı yapılar arasındaki anlamsal ve kullanımsal farklılıkların ortaya çıkarılmasının Türkçenin betimlenmesine katkıda bulunacağı düşünülmektedir. Çalışmada neden ulaçlarıyla oluşturulmuş bitimsiz belirteç yan tümcelerini içeren karmaşık tümceler ele alınmıştır. Bu karmaşık tümcelerde yalnızca temel tümce bölümü ve ana eylem incelenmiştir. Çalışmanın kısıtlı kapsamında neden ulaçları, -(y)AcAğI için ve -(y)AcAğIndAn birleşik ulaç ekli tümcelerle sınırlandırılmıştır. Kaynaklarda eş görevli olarak betimlenen bu iki yapının benzer ve farklı yönlerini ele almak çalışmanın temel amacıdır. Çalışma; derlem tabanlı olması ve nedenselliğin ulaçlar üzerinden değerlendirilmesi ile bu iki ulaçlı yapının pek çok yönden nicel bir incelemesi olması bakımından diğer çalışmalardan ayrılmaktadır. İncelenecek olan ulaçların her biri için Boğaziçi Üniversitesi derleminden (BoUn Corpus) ilgili yapıların geçtiği 200’er tümce, rastgele örneklem yöntemiyle çekilmiş ve bu tümceler Spooren vd. (2010)’nin öznellik ve nedensellik ilişkisi bakımından oluşturduğu dört ölçekten yola çıkılarak işaretlenmiştir. Veriyi zenginleştirmek için ayrıca temel tümce eylemindeki çokluk, çatı, olumsuzluk, yeterlilik, bildirme ve kiplik gibi işaretleyiciler ve bunlarla ilgili istatistikler de tespit edilmiş olup bu istatistikler de incelemeye dâhil edilmiştir. Sonuç olarak -(y)AcAğIndAn ulaç ekinin nesnel nedensellik aktarımında daha sık kullanıldığı görülmüştür. Bu nesnellik; edilgen çatı, bildirme eki ve geniş zaman kipi kullanımıyla da desteklenmektedir. Öte yandan -(y)AcAğI için ulaç ekinin daha öznel nedensellik aktarımı olan ifadelerde tercih edildiği tespit edilmiştir. Bu öznellik, açık ve örtük göndermeler, etken çatı, olumlu ve yeterlilik işaretleyicileriyle ilişkilendirilmektedir.