Kibrin Psikolojisi

Abstract

Kibir kavramıyla ilgili yapılan tanımlarda iki nokta öne çıkmaktadır. Buna göre ilk olarak kibir basit ve temelsiz gurur, ikinci olarak diğer insanlardan üstün olma hissi şeklinde tanımlanmaktadır. Kibir, bir taraftan gurur ve kendini beğenmişlik ile diğer taraftan küçümseme, hor görme ve aşağılama ile ilişkilidir. Hem Batı hem de Doğu teolojisi ve felsefesinde büyüklenme, gurur ve alçak gönüllülük gibi kibirle ilgili kavramlar üzerine zengin bir literatür bulunmaktadır. Psikoloji alanında ise kibir, özellikle psikanalistlerin ilgilendiği narsisizm ile ilişkili olarak tartışılmıştır. Ancak bir kişilik özelliği veya bir tutum olarak kibir, büyük ölçüde göz ardı edilmiş ve yeterince çalışılmamıştır. Bu entelektüel tembelliğin nedeni, kibir başlığı altında incelenmesi gereken tutum ve davranışların belirsizliğinden kaynaklanmış olabilir. Kibir; ikili ilişkiler, aile ilişkileri, grup ilişkileri ve hatta uluslararası ilişkiler de dâhil olmak üzere pek çok alandaki sorunların altında yatan bir faktör olabilir. Böylesi bir etkiye sahip olan kibir üzerine nispeten az sayıda araştırma bulunmaktadır. Kibrin; bireylerde, toplumlarda ve insan ilişkilerinde nasıl tezahür ettiği, hangi yönlerinin insanlar arasında yaygın olduğu ve hangi duruma bağlı olarak ortaya çıktığı, araştırılması gereken konular arasındadır. Yine kibir; psikopatolojide ve sosyal etkileşimde, teorik ve pratik nedenlerle çalışılması gereken önemli bir olgudur. Çünkü herkes bir ölçüde kibirli özelliklere sahip olabilir ve belirli durumlarda kibirli tutum ve davranışlar sergileyebilir. Dolayısıyla kibirli tutumların ortaya çıkmasına neden olan bilişsel ve motivasyonel önyargıların daha iyi anlaşılması gerekmektedir. Kibir konusunda disiplinler arası araştırmaların sayısını ve niteliğini artıracak, bilgi ve sorunların bir araya getirilerek tartışılması, alandaki araştırmalara önemli katkılar sağlayacaktır. DSM-V, zihinsel ve davranışsal bozuklukları tanımlarken betimleyici bir yaklaşım kullanır. Bu yaklaşım, bireydeki davranış bozukluklarının toplumda nasıl algılandığını ve sosyal yaşamdaki yansımalarını açıklar. Kibrin psikolojik analizinin yapıldığı bu çalışmada da kibrin bireysel ve kültürel yansımaları betimsel olarak analiz edilmeye çalışılmıştır. Araştırmanın amacı, psikoloji alanında kibirle ilgili literatürü inceleyerek kavramsal ve kuramsal bir bakış açısı geliştirmektir. Bu doğrultuda çalışmada nitel araştırma tekniklerinden doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Çalışmada; kibrin İslami literatürdeki anlamı, tezahürleri, psikanalitik ve psikolojik açıdan kibir ele alınmıştır. Bu çerçevede ilk olarak kibir kavramının din ve psikoloji alanlarındaki tanımı yapılmıştır. Daha sonra narsistik kişilik bozukluğunun önemli göstergelerinden biri olan kibir, psikanalitik kuram çerçevesinde incelenmiştir. Freud'dan başlayarak son dönem psikanalitik kuramcılara kadar kibir kavramına ilişkin tanım ve açıklamalar ortaya konulmuştur. Kibrin davranışsal ve düşünsel yansımaları, kibrin tezahürleri başlığında incelenmiştir. Bu çerçevede kibrin dört farklı tezahürü ayrı başlıklar altında analiz edilmiştir. Bireysel olarak kibrin ortaya çıkmasında etkili olan psikolojik faktörler ele alınmıştır. Buna göre, çarpıtılmış bilgi ve yeteneklere sahip olma, kendine aşırı güvenme, diğer insanları görmezden gelme ve onlardan üstün olma inancı ve onları aşağılama, küçümseme inancı kibrin başlıca tezahürleridir. Kibir, psikolojik bağlamda incelendikten sonra sosyal ve kültürel bağlamda ele alınmış ve kültürel yapılarda kibir ve tevazuya ilişkin yaklaşımlar tartışılmıştır. Ülkemizde kibir kavramı daha çok tasavvufi çerçevede incelenmiştir. Batı'da yapılan çalışmalarda ise kibir kavramı, bağlamsal olarak narsisizm kavramı ile birlikte ele alınmıştır. Ayrıca sanat, siyaset ve iş dünyasında öne çıkan bireylerde kibirli davranışların daha yaygın olduğu, Asya toplumlarının Batı toplumlarına göre daha alçak gönüllü olduğu sonucuna ulaşılmıştır.