DEYİMLER ÖZELİNDE, VAN AĞZINDAKİ AZERBAYCAN TÜRKÇESİ İZLERİ

Abstract

13. yüzyıla kadar tek bir yazı dili olarak gelişen Türkçe, bundan sonra çeşitli sahalarda başka yazı dilleri ile ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu yazı dillerinden birisini de Batı Türkçesi oluşturmaktadır. Batı Türkçesi, bugünkü Türkiye Türkçesi, onun oluşumundaki ilk halkayı oluşturan Eski Anadolu Türkçesi ve onun devamı olan Osmanlı Türkçesini içine alan dönemin adıdır. Batı Türkçesinde 17. yüzyıldan itibaren Osmanlı Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi olarak iki farklı lehçe meydana gelmiştir. Azerbaycan Türkçesi sadece Azerbaycan sahasında değil; Türkiye’de de özellikle Doğu Anadolu ağızlarında etkisini göstermiştir. Bu ağızlardan birisi de Van ağzıdır. Van ağzı gerek ses gerek şekil bilgisi noktasında birçok yönden Azerbaycan Türkçesi özelliği taşımaktadır. Ancak söz konusu ağız zamanla Türkiye Türkçesi ve ağızlarıyla yakın teması neticesinde Azerbaycan Türkçesi özelliklerinden yavaş yavaş sıyrılıp bir Türkiye Türkçesi ağzı olma yolunda seyretmektedir denilebilir. Azerbaycan Türkçesinin Van ağzındaki izleri, söz varlığında da izlenebilmektedir. Söz varlığının önemli bir yönünü deyimler oluşturmaktadır. Deyimler, genelde en az iki kelimeden oluşan, mecaz anlam kazanmış kalıp ifadelerdir. Deyimin kalıp ifadelerden oluşması, onların değişmeden günümüze kadar gelmesini sağlamıştır. Dolayısıyla bunlar, söz varlığı tespitinde önemli veriler sunabilmektedir. Bu çalışmada Azerbaycan Türkçesinin söz varlığı Van ağzında deyimler özelinde ele alınmıştır. Toplamda 110 deyim incelenmiş ve bunların Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan deyimlerden farklı olmasına dikkat edilmiştir. Makale, bir derleme çalışması olması nedeniyle kaynak kişilerle görüşülmüştür. Bu kişilerle ilgili bilgiler çalışma sonunda sunulmuştur.