Bakım Rejimleri ve Türkiye’de Bakım Emeği

Abstract

Bu makalede bakım emeğini etkileyen toplumsal koşullar teorik çerçevede ele alınmaktadır. Bakım emeği insanın hayatta kalmak için ihtiyaç duyduğu temel desteği sağlar. Çocukluktan yetişkinliğe, hastalıktan yaşlılığa hayatın birçok noktasında hem bireyleri hem toplumları ayakta tutar ve bu şekilde iktisadi bir değer üretir. Toplumsal alanların özel alan ve kamusal alan olarak ayrılmasıyla birlikte bakım emeği de ücretli emek ve ücretsiz emek olarak ayrılmıştır. Her iki alanda da bakım emeği büyük ölçüde kadın emeğidir. Bu makalede bu durumun toplumsal arka planına odaklanılmaktadır. Bakım emeğinin nasıl tanımlandığı; hangi toplumsal anlamlar çerçevesinde anlamlandırıldığı; duygusal, fiziksel ve toplumsal sınırları; doğrudan ve dolaylı yönleri tartışılmaktadır. Bu bağlamda ikinci olarak bakım emeğinde kritik rol oynayan refah rejimleri ile bakım rejimlerinin türleri incelenmiştir. Ardından Türkiye’deki bakım emeğinin durumu ele alınmaktadır. Esping-Andersen’in klasikleşmiş olan refah rejimleri sınıflaması, emeğin toplumsal cinsiyeti boyutuyla gözden geçirilmiştir. Böylelikle refah rejimleri temelinde farklı biçimlerde şekillenmiş bakım rejimleri sınıflamaları yapılmıştır. Bu rejimlerde sosyal politikaların, piyasa hizmetlerinin, sivil toplumun ve ailenin rollerinin nasıl bir sistem içerisinde eklemlendiği, belirleyicidir. Bu sınıflamalar çerçevesinde Türkiye’nin konumu ele alınmaktadır. Türkiye’nin refah rejimi İtalya, Yunanistan, Portekiz gibi Güney Avrupa ülkeleri ile benzerlik göstermektedir. Türkiye’deki mevcut bakım politikalarının aile içi bakım emeğinin yardımlarla desteklenmesi ilkesine dayandığı görülmektedir. Öte yandan bakım alanında bir başka hizmet sağlayıcı olan piyasa tarafından sunulan hizmetlerin kayıt dışılığı ve düzensizliği nitelik sorununu gündeme getirmektedir. Son olarak ailedeki geleneksel cinsiyet rolleri ve kadın istihdamının düşük olması bakım emeğinin aile içerisinde kalmasına yol açmaktadır. Bütün bunlar, Türkiye’de bakımın ücretsiz, hane içi, “doğal olarak duygusal” olan kadın rolü olarak sürmesinde, görünmez kalmasında etkili olan başlıca özelliklerdir.