KOVİD-19 SALGININDA DİNİN TOPLUMSAL GÖRÜNÜRLÜKLERİ: Eklektik Sekülerleşme Yaklaşımı Çerçevesinde Bir Değerlendirme

Abstract

Modernlik olgusunu anlama ve anlamlandırma çabası hem sosyoloji disiplininin varlık sebebi hem de ‘modernlik-din’ ilişkisi sorunsalını ifade eden ‘sekülerleşme’ söyleminin temel dayanağı olmuştur. Bu nedenle bu ilişkinin serüveni ve kurgularına dair bütün anlaşılmaksızın sekülerleşme tartışmaları ile günümüzdeki biçimiyle ‘eklektik sekülerleşme yaklaşımı’nı analiz etmek mümkün değildir. Hikâye, Batı’da Rönesans ve Reform hareketleri, ardından Fransız ihtilali ile daha somut hale gelen yeni dönemi ‘modern’ ve öncesini ‘gelenek’ şeklinde nitelendirilen çift kutuplu yaklaşımın geliştirilmesiyle başlamıştır. Din sosyolojisi disiplininin temel konularından biri olan ‘sekülerleşme’ tartışmalarını ‘modernlik’ ve ‘gelenek’ kavramlarından bağımsız olarak anlama ve anlamlandırma çabalarının sığ, temelsiz ve yetersiz bir yaklaşımdan ibaret olduğunu söylemek mümkündür. Kurucu sosyologlar ve klasik sosyolojik kuramın temsilcileri, modern öncesi döneme ait olan ne varsa hepsini ‘gelenek’e ait, geçmişte kalan veya kalması gereken olarak vasıflandırmış ve ‘din’ de bunlardan biri olmuştur. Bu noktada Auguste Comte insanlık için pozitivist topluma doğru ilerleyen bir evrim süreci öngörerek toplumun kendi ürünü olan bir ‘insanlık dini’ kurgulamaya odaklanmıştır. Karl Marx, toplum için proletarya devrimine doğru ilerleyen bir süreç beklentisi içinde olmuş ve ‘din’i bireyler için bir tür ‘afyon’ olarak nitelendirerek bu sürecin önündeki engellerden biri olarak görmüştür. Max Weber ise modern toplum-din ilişkisini bir tür kutsaldan arınma süreci yani ‘eylemin rasyonelleştirilmesi süreci’ olarak tasvir etmiş, bu durumu ‘büyü bozumu’ şeklinde söylemleştirmiştir. Kurucu sosyologların bu tutumu ‘sekülerleşme’ tartışmalarının temelini teşkil etmiştir. Bu temel üzerinde olgunlaştırılan ‘sekülerleşme’ söylemi ‘Klasik’, ‘Yeni’ ve son noktada ‘Eklektik’ olmak üzere üç farklı sekülerleşme yaklaşımı biçiminde bir gelişim seyri takip etmiştir. Bu çalışmada Kovid-19 sürecinde dinî görünürlükler hem haber örnekleri hem de yapılan araştırmaların verileri referans alınarak analiz edilmektedir. Ulaşılan veriler modernlik-din ilişkisi bağlamında ortaya konulan ‘eklektik’ sekülerleşme yaklaşımını esas alan bir okumaya tabi tutulmaktadır. Böylelikle dinin, Kovid-19 sürecinin etkileriyle ortaya çıkan görünürlük biçimleri tasvir edilmektedir. Bu bağlamda öncelikle ‘eklektik sekülerleşme’ yaklaşımının öncü isimleri ve temel argümanları ele alınmaktadır. Dinin görünürlük kazandığı alanlar kapsamında Kovid-19 sürecinde çeşitli kurumların uygulama örnekleri, küresel çaplı dua etkinlikleri, bireylerin anlamlandırma kalıpları, bu süreçte ve hastalığın tedavisinde karşılaşılan güçlüklerle mücadele gibi olgular üzerinden bir temellendirme yapılmaktadır. Söz konusu verilerin toplanmasında literatür taraması metoduna başvurulmuştur. Ayrıca çeşitli gazete ve haber siteleri de veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Verilerin seçiminde ‘Kovid-19 ve din’ temasının işlenmesi belirleyici ana unsur olarak ele alınmıştır. Verilerin yorumlanmasında ise içerik analizi ve meta-sentez metodu kullanılmıştır. Bu bağlamda alana ilişkin araştırma sonuçlarının nicel ve nitel verilerinin yanı sıra haber örneklerinden de istifade edilmiştir. Ayrıca Ülke, yaş, eğitim, cinsiyet, medeni durum, haber örneklerinin kaynağına ilişkin sınırlandırmalar vb. değişkenler dikkate alınmamıştır. Bu suretle Kovid-19 sürecinde dinin görünürlük kazandığı alanlar ve durumlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Söz konusu veriler meta-sentez metodu çerçevesinde değerlendirme, yorumlama ve karşılaştırmalar yapılmak suretiyle derinlemesine analiz edilmiştir. Dinin görünürlük kazandığı alanlar ve durumlar, “eklektik” sekülerleşme yaklaşımının parametreleri üzerinden değerlendirilmiştir. Buna göre dinin Kovid-19 sürecinde ortaya çıkan sosyo-kültürel, sosyo-psikolojik ekonomik vb. yeni şartlarla etkileşim halinde olduğu, bir takım değişim, dönüşüm, ritüeller ve uygulamalarla sürecin bir parçası hali geldiği, ortaya yeni melez uygulamaların çıktığı, hem kurumsal hem de bireysel boyutuyla dinî ile seküler olanın bir aradalığı elde edilen verilerle ortaya konulmaktadır. Çalışmanın kurgusundaki önemli noktalardan biri de ‘din’ kavramının ‘ilahî dinler’le sınırlandırılmaması ve ‘‘doğaüstü’ne yapılan vurguyu da içermesidir. Bu bağlamda Kovid-19 döneminde ‘din’, ‘dinimsi yapılar’ ve ‘halk inançları’ biçimindeki ‘doğaüstü’ne dair görünürlüklerin ‘seküler’ unsurlarla birlikte ve etkileşim halinde olduğu görülmüştür. Bu bulguların da ‘eklektik sekülerleşme’ yaklaşımının iddialarıyla örtüştüğü sonucuna ulaşılmıştır.