Orhun Yazıtları’ndaki Biliş Fiillerinin İstem Verileri Işığında Zihinsel Süreç Kategorileri Açısından İncelenmesi

Abstract

Mental fiillerle ilgili yapılan çalışmalarda genel itibariyle zihinsel sürecin duyu - biliş -değerlendirme aşamalarından oluştuğu görülmektedir. Duyu fiilleri dış dünyadaki uyarıcıları zihne yönlendirilmesini ifade ederken biliş fiilleri bunların algılanması, önceki verilerle karşılaştırılması, muhafaza edilmesi ve üzerinde analiz yapılması gibi zihinsel aktiviteleri, değerlendirme fiilleri ise son aşamada süreçle ilgili aşamaların ifade edilmesine dayanır. Çalışmada Orhun Yazıtları’nda geçen veri giriş ve çıkışının sağlandığı ilk ve son aşama haricinde kavramların işlendiği aşama olan biliş evresine ait bil-, kör-, ö- ve sakın- fiilleri ele alınmıştır. Bu biliş fiillerinin arasındaki farklar ve zihinsel süreç içerisindeki konumları, bağlam içerisindeki semantik işlevleri göz önünde bulundurularak ve istem dil bilgisine ait verilerden yararlanılarak değerlendirilmiştir. Öncelikle sözcüklerin istem değerleri ve istem formüllerine ait örnek parçalar sunulmuş ardından sözcüğün biliş sürecindeki konumu hakkında ipucu veren bilgilere ve yorumlara yer verilmiş ve birbirleri ile ilişkileri ortaya konmaya çalışılmıştır. Fiillerin istem dil bilgisi açısından karşılaştırılmasında zorunlu istem olan unsurlar ve somuttan soyuta geçişteki pozisyonları ön plana alınmıştır. Sonuç olarak bu fiillerin semantik ve istem dil bilgisi açısından ayrımları ortaya konarak bilişsel süreç içerisinde karşıladıkları merhaleler bir tablo hâlinde sunulmaya çalışılmıştır.