Türkiye Ekonomisinde Tarımsal Enerji Tüketimi-Ekonomik Büyüme İlişkisi: Bir Saklı Eşbütünleşme Analizi

Abstract

Enerji ekonomistlerine göre ekonomik büyüme ve kalkınmanın temelinde enerji faktörü yatmaktadır. Bu yaklaşımda enerji tüm mal ve hizmetlerin üretimi sürecinde olmazsa olmaz bir üretim faktörü olarak kabul edilmektedir. Ayrıca kalkınmanın başlangıcında tarımsal faaliyetlerin ön planda olduğu, tarımdan sanayiye sanayi sektöründen de hizmet sektörüne doğru bir yapısal dönüşümün gerçekleştiği bilinmektedir. Bununla birlikte gerek son yıllarda dünya ekonomisinde yaşanan gelişmeler gerekse tarım sektörünün ülkede kilit fonksiyonlar görmesi nedeniyle pek çok ülke bu sektörün gelişimine özel bir önem atfetmektedir. Tarım sektörünün gelişim göstermesi bu sektör tarafından kullanılan enerji miktarının da artırılması ihtiyacını gündeme getirmektedir. Enerji maliyetlerinin günden güne artış göstermesi tarım sektörünü zora sokmakla birlikte artan enerji tüketiminin ülkenin ekonomik büyümesini nasıl etkileyeceği bir araştırma konusu olarak ortaya çıkmaktadır. Enerji tüketimi-ekonomik büyüme ilişkisini araştıran literatür bu konuyu sektörel bazda nadiren ele almaktadır. Bu bağlamda; tarım sektöründeki enerji tüketiminin ekonomik büyümeyi etkileyip etkileyemeyeceği önem arz etmektedir. Bu çalışma tarımsal enerji tüketimi-ekonomik büyüme ilişkisini Türkiye ekonomisi için 1990-2018 döneminde araştırmayı amaçlar. Değişkenlerin durağanlık analizi için kullanılan ADF ve PP birim kök testi sonuçları değişkenlerin birinci farkında durağan hale geldiğini ortaya koymaktadır. Değişkenler arasındaki uzun dönem ilişkisi yeni nesil testlerden biri olan Hatemi J-Irandoust saklı eşbütünleşme testi kullanılarak araştırılmaktadır. Değişkenlerin katsayıları ve nedensellik ilişkisi sırasıyla FMOLS tekniği ve saklı hata düzeltme modeli ile incelenmektedir. Bulgular tarımsal enerji tüketimi + bileşeni ile ekonomik büyüme + bileşeni arasında bir eşbütünleşmenin varlığını göstermektedir. Bulgular aynı zamanda tarımsal enerji tüketimi + bileşeni ile ekonomik büyüme + bileşeni arasında pozitif bir ilişkinin varlığını işaret etmektedir. Son olarak ekonomik büyüme + bileşeninden tarımsal enerji tüketimi + bileşenine doğru işleyen tek yönlü bir nedensellik söz konusudur. Bu sonuçlar, Türkiye’nin ekonomik büyümesinde tarımsal enerji tüketiminin etki sahibi olduğunu göstermektedir. Çalışma, Türkiye ekonomisinin büyümesi için tarım sektörü ile ilişkili bazı politika tavsiyeleri sunabilmektedir.