Fars Milliyetçiliğinin Bir Meşruiyet Kaynağı: Kadim Geçmişe Vurgu

Abstract

Bu çalışmada Rıza Şah Pehlevi’nin Fars milliyetçilik anlayışına meşruiyet kazandırma çabası ele alınmıştır. Çalışmanın zaman aralığı Rıza Şah’ın iktidar olduğu dönemle sınırlandırılmıştır. Yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde iktidarda olan Rıza Şah, benimsediği milliyetçilik anlayışına meşru bir zemin sağlamak için tarihe başvurarak geçmiş ile gelecek arasında bir bağ kurma amacı gütmüştür. Öyle ki o, Fars kimliğini ön planda tutarak “Fars Milliyetçiliği” anlayışını benimsemiş ve bu anlayış çerçevesinde İran’ın İslam öncesi tarihine sık sık vurgu yapmıştır. Rıza Şah’ın gerçekleştirmiş olduğu bu faaliyetler arşiv belgeleri, süreli yayınlar ve muhtelif araştırma eserleri incelenerek ortaya konulmuştur. İncelenen kaynaklardan hareketle Rıza Şah’ın öne sürdüğü milliyetçilik düşüncesine dayanak oluşturacak birçok girişimde bulunduğu görülmüştür. Bu bağlamda Şah’ın taç merasiminde İran’ın kadim geçmişindeki Sasani ve Ahameniş hükümdarlarına ait semboller kullandığı belirlenmiştir. Rıza Şah bununla birlikte kurduğu hanedana vermiş olduğu “Pehlevi” soyadını almıştır. Bu ismin onun Fars milliyetçiliği üzerine kurduğu yeni ulus-devletin meşruiyetini sağlayan bir etken olduğu tespit edilmiştir. Kadim İran’a dair yapılan diğer bir vurgu da Firdevsi ve onun eseri Şahname üzerinden olmuştur. Fars milliyetçiliğinin simgesel bir ismi olan Firdevsi adına bir anıtmezar yapılmış ve onun adına farklı ülkelerden katılımcıların olduğu bir kongre düzenlenmiştir. Yapılan anıtmezar ve bu anıtın açılışı esnasında gerçekleştirilen faaliyetlerin Fars milliyetçilik anlayışına meşruiyet kazandıran önemli bir etken olduğu görülmüştür.