Bilişsel Psikoloji Perspektifinden Din ve Maneviyat

Abstract

Din ve maneviyat kavramları geçmişten günümüze bilim dünyasında tartışılmaya devam etmektedir. Tarih boyunca din ve bilim ilişkisi çeşitli biçimlerde ele alınmıştır. Yinger’in (1957) din ve bilimin dört şekilde ilişkili olabileceğini ifade etmiştir. Buna göre (i) birbirleriyle uyum içerisinde olabilirler; (ii) aslında din ve bilim birbiriyle aynı anlama gelebilir; (iii) birbirlerinden tamamen ayrı oldukları için aralarında temel bir çatışma söz konusu olmaz; (iv) bilim gerçeğin tek ölçüsü şeklinde kabul edilir ve dinin bilimle çelişen hükümleri bilim adına geçersiz kabul edilerek reddedilebilir. Din kavramının bilim dünyasında nasıl ele alınması gerektiği ile ilgili çeşitli görüşler olmasına rağmen felsefe, sosyoloji, psikoloji, antropoloji gibi birçok disiplin din konusun-da açıklamalar yapmıştır. Uygulamalı bilimlerden biri olan biliş-sel psikoloji de din üzerine araştırmalar yapan bilim alanlarından biridir. Bilişsel psikoloji, din üzerine çalışmalar yaparken dinle ilgili davranışların sadece gözlenen durumla sınırlandırılamaya-cağını, zihinsel temsiller ve inançlar gibi zihinsel süreçlere de odaklanılması gerektiğini ifade etmektedir. Bu makalenin amacı, bilişsel psikolojinin din ve maneviyat konularına ilişkin açıklamalarını ve bu alandaki önde gelen çalışmaları derlemek ve bireyin din ve maneviyatla ilgili gelişimini bilişsel psikoloji perspektifin-den incelemektir. Bu makalede, genel olarak bilişsel psikolojinin tarihçesi, bilişsel psikoloji ve din ilişkisi, dinsel biliş, dini gelişim kuramları ve bilişsel psikoloji, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramı ve din, üst biliş, din ve maneviyat ilişkisi son olarak da bilişsel psikoloji ve din arasındaki ilişkileri açıklamaya yönelik bazı araştırmalar betimlenmiştir. Bireyin dini gelişimini ve maneviyatla ilişkisini açıklamada en sık ve yaygın kullanılan bilişsel psikoloji kuramı, Piaget’nin bilişsel gelişim kuramıdır. Elkind ve Goldman gibi alandaki önde gelen kuramcılar ise Piaget’nin kuramın-dan yararlanmışlar ve açıklamalarını zihinsel gelişim evrelerine benzer şekilde evre temelli oluşturmuşlardır. Üst biliş, din ve maneviyat arasındaki ilişkileri saptamak için yapılan çalışmalara bakıldığında ise Flavell, Wells, Brown, Schraw ve Moshman gibi kuramcıların ön plana çıktığı görülmüştür. Sonuç olarak konuya ilişkin yapılan çalışmalara bakıldığında, genel olarak üst biliş ile din ve maneviyat arasında pozitif yönlü ilişkilerin olduğu söylenebilir.