Havzaların Akış/Akım Değerlerinin Farklı Yöntemlerle Hesaplanması: Yukarı Yeşilırmak Havzası Örneği

Abstract

Su kaynaklarının planlı bir şekilde kullanımı için ilk olarak mevcut su potansiyelinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda çeşitli yöntemlerle akış-akım hesaplamaları yapılarak havzaların su potansiyelleri tespit edilmektedir. Bu çalışmada araştırma sahası olarak belirlenen Yukarı Yeşilırmak Havzası’nın akış/akım değerleri 3 farklı yöntemle hesaplanarak ortaya koyulmuştur. Çalışma sahası Karadeniz Bölgesi-Orta Karadeniz Bölümü sınırları içerisinde yer almaktadır ve 6.392 km²’lik alana sahiptir. Belirlenen çalışma sahasının su potansiyelini ortaya koymak amacıyla yapılan bu çalışmada Thornthwaite (1948), Turc (1954) ve Karataş (2018) yöntemleri ile havzanın akış değerleri hesaplanıp nihai olarak akarsu akım değerleri ortaya konulmuştur. Çalışma araştırma sahasının başta iklim ve hidrografya verileri olmak üzere diğer coğrafi özelliklerinin de değerlendirilmesini kapsamaktadır. Çalışmada kullanılan Thornthwaite ve Turc yöntemleri araştırma sahasının iklim özelliklerini temel alarak hesaplamakta olup Karataş yönteminde diğer coğrafi unsurlar da değerlendirilmeye alınmaktadır. Çalışmada Yukarı Yeşilırmak Havzası’na yönelik uygulanan akış/akım hesaplama yöntemlerinin sonuçları birbirinden farklılık göstermektedir. Turc yöntemine göre 1.171.314.300 m³ Thornthwaite yönteminde göre 906.726.900 m³ ve Karataş yöntemine göre ise 673.524.893 m³ akım miktarı hesaplanmıştır. Ayrıca çalışma sahasında yer alan ve havzanın büyük bir kısmının su toplama noktasında bulunan Sütlüce AGİ uzun yıllar ortalama akım değeri 518,7 milyon m³’tür. Sütlüce AGİ’nin su toplama alanına göre yapılan hesaplamalarda ise Turc yönteminde 966,4 milyon m³, Thorntwatie yönteminde 747,5 milyon m³ ve Karataş yönteminde 528,5 milyon m³ değerleri elde edilmiştir. Uygulanan bu yöntemlerin sonuçlarında farklılık görülmesinin temel sebebi kullandıkları veri ve formülleridir. Turc yöntemi yağış değerleri ve Turc (1954) tarafından belirlenen evapotranspirasyon miktarını veri olarak kullanmaktadır. Thorntwaite yönteminde ise yağış değerleri ile Thornthwaite (1948) tarafından formüle edilen potansiyel evapotranspirasyon miktarlarını ele almaktadır. Karataş yönteminde ise yağış ve buharlaşma değerlerinin yanı sıra litolojik yapı, morfolojik yapı ve arazi örtüsü özellikleri ele alınarak vahşi akışlı bir AGİ’nin akım ölçümleri kalibrasyon edilmekte ve havza geneline uygulanmaktadır. Anahtar Kelimeler: Akış-Akım Hesaplamaları, Yeşilırmak, Turc Metodu, Thornthwaite Metodu, Karataş Metodu.