Türkiye'deki Hava Trafik Kontrolörlerinin Çizelgelenmesi: Hedef Programlama Kullanarak İki Aşamalı Çözüm Yaklaşımı

Abstract

Bu çalışmada Türkiye’de saha kontrol hizmeti veren hava trafik kontrolörlerinin (ATCo) çizelgelenmesi problemi ele alınmıştır. Yol safhasındaki uçuşlar için verilen saha kontrol hizmeti hem yerel uçuşları hem de ülke sınırları içerisindeki herhangi bir havalimanına iniş-kalkış yapmayan transit uçuşları kapsamaktadır. Yerel ve transit uçuşların kontrolör açısından iş yükü birbirinden farklıdır. Çalışmada bu farklılık hesaba katılmıştır. Uçuş planlarında uçakların havalimanından tahmini kalkış zamanı ve iniş havalimanına tahmini varış zamanı bilgileri yer almaktadır. Bunun yanında uçuşları boyunca kullanacakları rotalar ve uçuş seviyeleri de bilinmektedir. Böylece, uçuş rotalarının geçtiği sektörlere tahmini giriş zamanı ve sektörlerden tahmini çıkış zamanı bilgilerine ulaşılabilmektedir. Sektörlerdeki trafik yoğunluğu saatlik dilimlere, gece-gündüz saatlerine ve mevsimlere göre değişkenlik göstermektedir. Trafik yoğunluğu ile doğru orantılı olarak da kontrolörlerin iş yükünde artış meydana gelmektedir. Bunun yanında mevsimsel farklılık, farklı hava olayları ve hava koşullarının olması hava trafik akışını etkileyen faktörlerdir. Bu da doğrudan kontrolör iş yükünü etkilemektedir. Çalışmada sektörlerdeki tahmini trafik talebi ve hava koşulları dikkate alınarak kontrolörlerin iş yükü dağılımını eşitlemek amacıyla iki aşamalı matematiksel model önerilmiştir. İlk aşamada farklı kontrolör ekiplerinin toplam iş yüklerini dengeleyecek şekilde 10 günlük vardiya atamaları yapılmıştır. İkinci aşamada ise personelin iş yükünü dengeleyecek şekilde her bir vardiyadaki her bir ekip bünyesindeki kontrolörlerin çizelgelemesi yapılmıştır. Kontrolörlerin çalışma saatleri, dinlenme saatleri gibi çalışma koşullarının yanında tecrübeli ve tecrübesiz kontrolör ayrımı da dikkate alınmıştır. Tecrübesiz kontrolörlerin tecrübeli kontrolörler ile çalışması önerilmektedir. Türkiye hava sahasındaki uçuş verileri dikkate alınarak oluşturulan farklı senaryolar ile matematiksel model test edilmiştir. 10 gün – 20 vardiya olarak hem yaz hem de kış ayları için hazırlanan bu senaryolar farklı hava koşullarını içermektedir. Senaryo sonuçlarına göre ekiplerin atandıkları vardiyalardaki ortalama iş yükleri ve vardiyalardaki kontrolör başına iş yükü dağılımları paylaşılmıştır. Ayrıca bazı vardiyalar için kontrolörlerin çizelgeleri de paylaşılmıştır. Sektör sayısındaki artışa bağlı olarak çözüm sürelerinde artış meydana gelmiştir. Farklı sektör sayıları için çözüm süreleri paylaşılmıştır. Ancak, bazı sektör sayıları için arzu edilen sürelerde en iyi çözüm değerlerine ulaşılamamıştır. Bu durumda ardıştırma sayısı limiti konulmuştur ve bu limite göre “relative gap” oranları verilmiştir.