Խորհրդային Ադրբեջանի տիտղոսակիր ժողովրդին «ադրբեջանցի» անվանելու հարցի մասին

Abstract

XIX դ. սկսված էթնոհամախմբման գործընթացը Արևելյան Այսրկովկասի մահմեդականների շրջանում դեռևս չէր հանգեցրել ընդհանրական էնդոէթնոնիմի՝ ինքնանվան ստեղծմանը, որը էթնոսի ինքնության որոշարկման կարևորագույն բաղադրիչներից է։ Ռուսական տիրապետության շրջանում թյուրքալեզու մահմեդականների նկատմամբ կիրառելի էր «թաթար» անվանումը՝ որպես էթնոնիմ, իսկ Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության շրջանում՝ «թուրք» անվանումը։ Արդեն 1920-ական թթ. ԽՍՀՄ-ի բնիկացման քաղաքականությամբ ի հայտ եկավ «տիտղոսակիր» ժողովուրդ հասկացությունը, և շուտով անհրաժեշտություն առաջացավ վերափոխել այդ ժողովրդի ինքնությունն այնպես, որ չհայտնվի թուրքական և իրանական ազգաշինության գործընթացների ազդեցության տակ։ Անհրաժեշտ էր գտնել այնպիսի «լուծում», որը կհամապատասխաներ ԽՍՀՄ-ի էթնոտարածքային սկզբունքին, իսկ դա, ըստ Ստալինի, պետության անվանը համապատասխան թյուրքալեզու մահմեդական տիտղոսակիր ժողովրդին «ադրբեջանցի» անվանելն էր։ Դա ամրագրվեց 1937 թ. Ադրբեջանական ԽՍՀ սահմանադրությամբ։ Начавшаяся в XIX веке этноконсолидация среди мусульман Восточного Закавказья еще не привела к созданию общего эндоэтнонима, который является одним из важнейших компонентов определения идентичности этноса. Во времена российского владычества в качестве этнонима использовалось название «татары», а в период Азербайджанской демократической республики – «тюрки». Уже в 1920-ые гг. в результате т.н. коренизации сформировалась концепция «титульной» нации, а вскоре возникла и необ-ходимость такого типа преобразования идентичности, который исключал бы возможность влияния турецкой или иранской идентичности. Необходимо было найти «решение», которое не противоречило бы этнотерриториальному принципу СССР. Последнее, по мнению Сталина, предполагало соответствие этнонима названию государственного образования. Так тюркоязычные мусульмане Советского Азербайджана были названы «азербайджанцами», что было утверждено конституцией Азербайджанской ССР 1937 года․ The process of ethnoconsolidation among the muslims of Eastern Transcaucasia (since the 19th century) hadn’t led to the creation of general endoethnonym, which is one of the most important components of the determination of national identity. During Russian rule the name "tatar" was used as an ethnonym, and in the period of Azerbaijan Democratic Republic the name "Turk" was used. Already in 1920 s. due to the policy of nativization, the concept of "titular" nation was formed and soon the problem of trans-formation of identity arose to protect it from the impacts of Turkish and Iranian nation-building processes. It was necessary to find such a solution, which would correspond to the ethno-territorial principle of the USSR, which, according to Stalin, could be reflected in the calling of the Turkic-speaking Muslims of Soviet Azerbaijan - "the Azerbaijanis". This was fixed by the constitution of Azerbaijan SSR in 1937.