Գոյականի թվի քերականական կարգի արտահայտությունը հին հայերենում

Abstract

Հին հայերենում հոգնակի թվի տիպաբանական ցուցիչն է -ք մասնիկը, որ որոշակի դեպքերում, պայմանավորված հոլովաձևի հնչյունական-ձևակազմական փոփոխություններով, ստանում է -ունք, -ինք, -անք (նաև՝ -ոնք) ձևեր, թեև, ընդհանուր առմամբ, այդ վերակազմավորումներում իմաստի բեռնվածությունը դարձյալ կրում է –ք մասնիկը։ Վերջադրական հոլովման գոյականների թվի կարգն ունի երկու կառուցատիպ. մի դեպքում հոգնակի ուղղականի համար սերող հիմք է դառնում եզակի ուղղականը (անփոփոխ ձևով), երկրորդ՝ հոգնակի ուղղականի հիմքը եզակի ուղղականի հնչյունական-ձևակազմական (փոփոխված) տարբերակն է։ Ներքին թեքման ենթարկվող բառերի հոլովական հիմքերը ձևավորվում են ձայնդարձով կամ երկբարբառի պարզեցումով` հոգնակիակերտ մասնիկից առաջ. (ը)ն – ուն+ք. ձուկ(ը)ն+ք – ձկուն+ք (ը>ու հնչյունափոխությամբ), ում+(ը)ն – մունք. ուսում(ը)ն – ուսմուն+ք (ը>ու հնչյունափոխությամբ), մ(ը)ն - մուն+ք. ատամ(ը)ն – ատամուն+ք (ը>ու հնչյունափոխությամբ), (ը)ն – ին+ք. գառ(ը)ն – գառին+ք (ը>ի հնչյունափոխությամբ)։ Հոլովական հիմքերի վրա ավելանում է հոգնակիակերտ ցուցիչը։ Հանդիպում են թվակազմական զուգաձևությունները, որոնք հոգնակիության իմաստն արտահայտում են միևնույն հիմքին ավելացող հոմանիշ տարբեր (հոգնակերտ) մասնիկների միջոցով, ինչպես՝ - ք // -եայք, -ք// -ունք, ­եան //-եայք, -անք// -եան, -ք// -իք// -եան, -ան //-անք //-եան և այլն։ Այդ կարգի բառերը քերականական իմաստներն արտահայտում են մասնիկավորմամբ և ենթարկվում են տարբեր հոլովումների։