Hayvan Biçimli Kapları Adlandırma Sorunu: İşlev, Form ve Terminolojiye Dair Bir Tartışma

Abstract

Öz Hayvan biçimli kaplar ilk olarak Neolitik Dönem'de Mezopotamya ve Anadolu'da ortaya çıkmış, daha sonra diğer Yakın Doğu kültürlerine yayılmıştır. Diplomatik hediye ya da dini törenler bağlamında mezar eşyası ve adak nesnesi olarak karşımıza çıkan bu kaplar, çoğunlukla şölenlerde içki içme, sıvı aktarma, bazen de libasyon ve depolama için kullanılmıştır. Hayvan biçimli kaplarla ilgili en önemli sorunlardan biri adlandırmadır. Arkeoloji literatürüne baktığımızda bu kapların farklı çalışmalarda farklı adlarla anıldığı görülmektedir. Bu farklılıklar daha çok işlev, form ve literatüre hakim dilden kaynaklanırken bazen de bölgesel ve dönemsel özelliklerin etkisiyle ortaya çıkmaktadır. Kullanılan adların en popüleri “rhyton”, bir diğeri de “bibru”dur. Akkadca “kuş” manasındaki bibru sözcüğü MÖ 2. binyılda Hititler tarafından kullanılırken, rhyton daha sonra Yunanca “akma” anlamına gelen bir sözcükten türetilmiş ve modern literatüre yerleştirilmiştir. Rhyton teriminin bazı kapların ağız ve burun kısımlarında genellikle sıvıyı boşaltma amaçlı ikincil bir delik bulunması dolayısıyla önerildiği kabul edilmektedir. Ancak söz konusu terim zamanla boşaltma deliği bulunmayan kaplar için de kullanılmaya başlamış ve bu durum adlandırma konusundaki tartışmayı daha da karmaşık hale getirmiştir. Bu noktadan hareketle hazırlanan bu çalışmanın amacı, rhyton ve bibru terimlerinin kullanım alanlarını ve rhyton teriminin terminolojiye hakimiyetinin nedenlerini belirlemek, kapların işlev ve formlarının adlandırmaya etkisini incelemektir. Bu kapsamda Yakındoğunun farklı bölgelerinden hayvan biçimli kapları ele alan araştırmalar ve tartışmalar irdelenmiş, soruna ve nedenlerine ilişkin bütüncül bir bakış açısı ortaya konularak çeşitli öneriler getirilmiştir.