Boundaries of Historiogrphy in the Post-Soviet Space

Abstract

Çok uluslu büyük birlikteliklerin ardından ortaya çıkan siyasal yapılar biricik uluslarının meşruiyeti için uzak mazide kayıp tarihlerini bulma arayışına girişir. Bu girişim neticesinde ortaya konulacak koloni öncesi görkemli bir egemenlik anlatısı ulus inşasının yanı sıra güncel sorunların çözümü ve gelecek beklentilerinin gerçekleşmesi için bir motivasyon unsuru oluşturur. Bu işleyişte tarih, bilgi alanı olmaktan ziyade ulusal bir pekiştirece indirgenir. Bu pragmatik işlevsellikle politik bir misyon edinen tarihyazımı atinin köklerini mazide arayıp bulmak için araçsal bir niteliğe bürünür. Sovyetler Birliği’nin tarihsel fonksiyonu ve misyonu son bulduktan sonra Birlik üyesi cumhuriyetler art arda bağımsızlıklarını ilan etti. Ulus devlet temelinde yükselen bu siyasal bağımsızlıkların meşruiyeti için öncelikle kolonyal tesirlerden arınmak gerekiyordu. Bu amaçla başlanılan dekolonizasyon sürecinde ulusların inşa/icat süreci için harekete geçildi. Cumhuriyetler kendilerini kimi zaman itibari bir etnisite kimi zaman da yurttaşlık temelinde özgün bir ulus yaratma uğraşı içinde buldu. Bu inşada koloni sonrası ulus kurgusunun temel belirleyicisi konumunda bulunan tarihe hem iç hem de dış cephede çok fazla anlam yüklendi. Bu koşullar altında Sovyet sonrası alanda tarihyazımı -Sovyet döneminde olduğu gibi- politik bir aparata dönüştü. Çiçeği burnunda cumhuriyetler Sovyet sonrası ulus inşa sürecinde kolonyal zihniyetin pratiklerinden kurtulmaya çalışsa da her biri kendi iç dinamiklerine bağlı olarak teritoryal düşünüşün yörüngesinden uzaklaşmakta zorlandı. Bu, biraz da cumhuriyetlerin konjonktürel durumlar karşısında tercih ettikleri siyasal seçimlerle ilgiliydi. Her cumhuriyet kendi özel durumuna göre ya ulusun geçmişini ya da ülkenin tarihini araştırma konusu edinerek ön plana çıkardı. Bu seçim tarihyazımının sınırlarını da belirlemiş oldu. Kazakistan’da teritoryal sınırların dışına çıkılarak istikrarlı bir biçimde Kazak ulusunun bileşenleri tarihsel özne olarak kabul edilirken Özbekistan’da birtakım çekinceler Sovyetik uluslaştırma politikalarının devam ettirilmesine neden oldu. Tacikistan’da ise yayılmacı bir tavırla başlayan tarihte kayıp ulus arayışı travmatik bir kimlik bunalımı ve savrulmayla sonuçlandı.