CEZA KOŞULUNUN AŞIRILIĞININ TESPİT EDİLMESİ KONUSUNDA YARGI KARARLARINDA KULLANILAN KISTASLAR

Abstract

Borçlunun borcunu hiç veya gereği gibi ifa etmemesi hâlinde alacaklı sözleşmede kararlaştırıldıysa ceza koşulu talep edebilir. Taraflar, ceza koşulunun miktarını sözleşme özgürlüğü ilkesi gereğince istedikleri gibi belirleyebilirler. Türk Borçlar Kanunu’nun 182/III. maddesinde ceza koşulunun aşırı olması hâlinde hâkime ceza koşulunu indirme yetkisi tanınmıştır. Hâkimin ceza koşulunda indirim yapabilmesi için öncelikle ceza koşulunun aşırı olduğunu tespit etmesi gerekir. Ceza koşulu aşırı ise hâkim bu aşırılığı giderecek oranda indirim yapmalıdır. Hâkim, ceza koşulunun aşırı olup olmadığını incelerken somut olayın özelliklerini adalet ve hakkaniyete göre değerlendirmelidir. Türk Borçlar Kanunu’nda hâkimin ceza koşulunun aşırılığını tespit ederken hangi kıstasları esas alması gerektiğine ilişkin bir hüküm bulunmamaktadır. Yargı kararlarında ve doktrinde ceza koşulunun aşırı olmasının tespitine ilişkin ceza koşulunun işlevi, alacaklının borcun ifasındaki menfaati, alacaklının edimin hiç veya gereği gibi ifa edilmemesinden doğan zararı, borçlunun borca aykırı davranmasındaki menfaati, borca aykırılığın ağırlığı, borçlunun borcun ihlalindeki kusuru, borçlunun ekonomik durumu, sözleşmenin türü ve süresi, tarafların iş hayatındaki tecrübeleri, ekonomik şartlardaki değişiklik ve ceza koşulu ile borcun ihlali sayısı arasındaki ilişki kıstaslarının esas alınabileceği kabul edilmektedir. Ancak hâkim başka kıstasları da göz önünde bulundurabilir. Bu çalışmada, aşırı ceza koşulunun indirilmesi konusunda İsviçre Federal Mahkemesi ve Yargıtay kararlarına konu olan olaylar ve bu olaylara uygulanan kıstaslar incelenmektedir.