Traces of Cultural Memory in Pir Sultan’s Deyiş

Abstract

Anadolu kültüründe önemli bir yere sahip sözlü edebiyat ürünü olan deyişler, Alevi-Bektaşi toplumunun mitolojisi, inanç yapısı, ritüelleri, maruz kaldıkları katliamlar ve yaşam tarzı gibi unsurlara değinmektedir. Alevi-Bektaşi toplumunun kültürel belleğinin önemli koruyucularından birisi olan bu ürünlerin, geçmişte şahit olunan olayların ve ritüellerin unutulmasının önüne geçerken, aynı zamanda Alevi-Bektaşi kimliği oluşturmada bir araç görevi de üstlenmesi bu çalışmanın çıkış noktasını oluşturmaktadır. Çalışmanın amacı Banazlı Pir Sultan’a ait deyişler aracılığıyla Alevi-Bektaşi kültürü, inancı ve kimliğinin aktarılmasını tespit etmektir. Bu amaç çerçevesinde İbrahim Aslanoğlu’nun Pir Sultan Abdallar (1997) adlı eserinde yer alan Banazlı Pir Sultan’a ait 161 deyiş incelenerek Alevi- Bektaşi kültürüne ait kültürel bellek izlerini taşıyan kelimeler tespit edilmiştir. Söz konusu kelimeler içerik analiz yöntemiyle çözümlenmiş ve dinî kavram ve şahıslar, tasavvufla ilgili motifler ve Şah kavramı başlıkları altında kategorilere ayrılmıştır. Analiz sonucunda Pir Sultan’ın deyişlerinde dinî kavram ve şahıslar kategorisinde sıklıkla yer alan “Allah, Muhammed ve Ali” kavramları ile Alevi-Bektaşi toplumunun inanç yapısının şekillenmesine, kendi öğretilerine ve değerlerine sahip olduğu ortaya çıkmıştır. Tasavvufla ilgili motifler kategorisinde yer alan, “On İki İmamlar”, “Hacı Bektaş Veli”, “talip, derviş, âşık, abdal, zâkir”, “er, eren, erenler, veli, evliya”, “Zülfikar”, “cem, ayin-i cem”, “sema, semah”, “musahip, yol kardeşi, ahretlik”, “Kerbela katliamı”, “Kırklar, Kırklar Meclisi”, “elma” ve “eşik” kavramlarının Alevi-Bektaşi kültürünü ve kimliğini nesilden nesile aktarmada yardımcı olan ve ritüellerde sıklıkla kullanılan kavramlar olduğu saptanmıştır. Son kategori olan “Şah” kavramının ise insanların kendilerini ve dünyayı daha iyi anlamalarına yardımcı olan felsefi bir kavram olduğu ortaya çıkmıştır. Ayrıca, Alevi-Bektaşi toplumunun dayanışmasını sağlayan bu deyişlerin zengin bir kültürel bellek mekânına sahip olduğu saptanmıştır.