Inspection Services and Inspection Legislation in the Late Ottoman Educational Organization

Abstract

Osmanlı eğitim teşkilatında modern teftiş hizmetlerinin on dokuzuncu yüzyılda başladığı bilinmektedir. İlk olarak, Mekâtib-i Umumiye Nezareti kurulduktan sonra sıbyan mekteplerinin teftişi amacıyla “muin” adı verilen müfettişler tayin edilmiştir. Ancak Osmanlı eğitim sisteminde teftiş konusu da eğitime dair diğer pek çok konu gibi, ciddî olarak ilk defa Türk eğitim tarihinin en önemli belgelerinden biri olan Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile ele alınmıştır. Osmanlı eğitimine önemli yenilikler getiren ve eğitim teşkilatını sil baştan düzenleyen Maarif-i Umumiye Nizamnamesi, teftiş konusunda da önemli bir düzenleme yaparak teftiş hizmetlerinin Maarif Nezaretinin resmî görevleri arasına girmesini sağlamıştır. Maarif-i Umumiye Nizamnamesi’ne göre merkeze olduğu gibi taşraya da maarif müfettişleri atanacaktı. Ne var ki, taşrada maarif teşkilatı hemen kurulamadığı için vilayetlere maarif müfettişlerinin atanması gecikmiştir. Taşra maarif teşkilatı ancak 1880’li yıllarda belli bir düzene sokulabilmiştir. Ancak bu tarihten sonra vilayetlere maarif müdürleri ve müfettişler tayin edilebilmiştir. İkinci Meşrutiyet dönemi ise Osmanlı eğitim teşkilatının yeniden yapılandırıldığı bir dönemdir. Bu dönemde yeniden ele alınan konulardan biri de teftiş hizmetleridir. Denilebilir ki eğitimde teftiş hizmetleri ilk defa bu dönemde sağlam bir düzene bağlanmaya çalışılmıştır. Maarif Nezaretinin bu dönemde teftiş hizmetlerine önemli miktarda bütçe ayırdığı bilinmektedir. Nezaret bu dönemde teftiş hizmetlerine dair çok sayıda ayrıntılı talimatname ve nizamname yayımlamıştır. Bu makalede söz konusu teftiş mevzuatı, nizamname ve talimatnamelerden hareketle yeniden ele alınmaktadır.