Ahmet Han Çeşmesi’nin Sanat Tarihi Disiplini Bakımından Analizi

Abstract

İslam ve Türk kültüründe suyun kutsiyetini en güzel şekilde ifade eden çeşmeler, medeniyetin önemli göstergelerinden sayılan estetik birer anıt niteliğindedir. Bilgilendirici kitabelerinin yanı sıra; taş tezyinatlarındaki motif ve kompozisyonlarıyla çeşmeler yapıldıkları dönemin beğeni ve üslup özelliklerine tanıklık eden somut kültürel mirastır. Bu motifler İslamiyet öncesi ve sonrası Türk düşünce ve inanışına dair sembolik ifadeler de taşımaktadır. Hamidiye çeşmelerinden Ahmet Han Çeşmesi; büyük boyutlu ve mermerden, tek yüzlü bir duvar çeşmesidir ve İstanbul’un en önemli yeşil alanlarından Gülhane Parkı’nın Soğukçeşme’ye açılan kapıları arasındadır. Sultan I. Ahmet tarafından (H. 1014/M. 1605) tarihinde yaptırılıp II. Abdülhamit’in (H. 1307/M. 1889)’da baştan aşağı yenilettirdiği çeşmenin kitabeleri yerindedir; ancak tuğraları kazınmıştır. Dikey eksende üç bölümden ibaret çeşmenin geniş enli orta kısmındaki alınlık; iki kitabesinin arasındaki bölüm ve dilimli nişinin üçgen köşeliklerinde ise ağırlıklı olarak stilize bitkisel motiflerden ve rumili bir bordürden oluşan beş farklı tasarımı kabartma tekniğiyle mermer yüzeyine işlenmiştir. Çeşmenin sağ ve solundaki simetrik dar alanlarda yukarıda, nişlerin üst kısmında, madalyonların çevresi ve taç kısmındaki bezemeler ile aşağıda maşrapa koymak için tasarlanmış yarım daire şeklindeki sekilerin alt kısmında da birbirinden farklı stilize bitkisel motifler görülmektedir. Ahmet Han Çeşmesi’ndeki bu tasarımlara ait motif ve kompozisyonlar bahsi geçen her bölüm fotoğraflanmış ve ayrı paftalar halinde çizilip bir araya getirilerek çeşmenin çizimi yapılmıştır. Çeşmenin mimari özellikleri, kitabeleri, kazınmış tuğraları ve bezemeleri yapıldığı ve onarım gördüğü dönemin ayırt edici beğeni ve üslup özellikleri göz önünde bulundurularak, üzerindeki motifler su sembolizmi yönünden de değerlendirilmiştir.