İlişkili Hareket (Associated Motion) ve Türkçe Fiiller

Abstract

Fiillere başta yön ilişkisi olmak üzere amaç, niyet, zamansal sıralama, görünüş vb. anlam ilişkileri yükleyen ilişkili hareket; zaman, görünüş, kip gibi evrensel bir kategori olarak kabul edilmektedir. İlk olarak Avustralya dillerinde tespit edilen ilişkili hareket, genel olarak morfolojik bir kategori olarak kabul edilmiş ve bu görüş, uzun yıllar kabul görmüştür. Ancak son zamanlarda yapılan çalışmalar, evrensel özellikler gösteren dil bilgisel bir kategorinin sadece bütün dillerde morfolojik yollarla karşılanmasının oldukça genel bir ifade olduğunu, bu tür kategorilerin başka dil bilgisel yollarla (söz dizimsel, sözlüksel) kodlanabileceğini göstermiştir. İlişkili hareket üzerine yapılan çalışmaların sayısı arttıkça bu kategorinin yalnızca morfolojik bir kategori olmadığı görüşü ağırlık kazanmıştır. Bu çalışma, evrensel bir kategori olarak kabul edilen ilişkili hareketin Türkçede de bulunduğunu ve morfo-sentaktik ve sözlüksel yollarla kodlandığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Türkçedeki ilişkili hareket üzerine yapılan ilk çalışma olması sebebiyle önem arz eden bu çalışmada ilişkili hareketin çok fiilli yapılar (seri fiil yapıları, birleşik fiil) ile kodlandığını ve bu yapıların oluşumunda kullanılan zaman ekleri ve zarf-fiil eklerinin morfolojik bir rol üstlendiği görüşü savunulmaktadır. Çalışmada, Türkçedeki ilişkili hareket örnekleri yazılı kaynaklardan ve konuşma dilinden tespit edilmiş, işlevlerine göre iki sınıfa (birleşik fiil şeklindeki ilişkili hareket, seri fiil şeklindeki ilişkili hareket) ayrılmıştır. Bu çalışma, Türkçedeki ilişkili hareket üzerine yapılacak çalışmalar için bazı veriler sunacağı gibi karşılaştırmalı dil araştırmalarında Türkçeyi ilişkili hareket özelliklerine göre değerlendirme imkânı sağlayacaktır.