TOPLUMSAL HAFIZA VE KÜLTÜREL BELLEK EKSENİNDE İMGELER: OSMAN HAMDİ BEY’İN SEKİZ TABLOSU ÜZERİNDEN BİR ÇÖZÜMLEME

Abstract

Hatırlama ve unutma sarkacı içerisinde geçmişten damıttıklarımızla şekillendirdiğimiz bellek, imgeler aracılığıyla hatıralarını kemikleştirir ya da zihnin karanlık dehlizlerine yok olmak üzere defneder. Hatırlama imgeler aracılığıyla gerçekleştirilen ve ozanlar, şairler, ressamlar, yazarlar gibi kültür anlatıcılarının eserlerin oluşturduğu, kültürel bellek kodlarıyla geleceğe aktarılarak ilerleyen bir süreci tanımlamaktadır. Bu anlatıcılar bugünü geçmişin anlatılarını, kültürel kodları damıtarak biçim veren kültürel belleğin ve onu kapsayan toplumsal belleğin kuşaklararası aktarımını sağlayarak geçmişten geleceğe bir pencere açan kültür elçileridir. Bu kültürel kodların inşa edilerek oluşturulduğu kültürel bellek üzerinden ise toplumsal hafıza şekillenmektedir. Bu süreçte ortak deneyimler ve hatırlardan oluşan toplumsal hafızadaki geçmişin imgeleri, kültürel anlam aktarımının yeniden inşa edilerek kültürel belleğin şekillendirilmesi ile geleneğin geleceğe aktarılmasını içeren bir mücadele alanını oluşturmaktadır. Toplumsal grupların hafızaları ölçüsünde tarih yeniden revize edilmekte hatırlanması istenenler bellekte ritüellerle, anma törenleriyle, bayramlarla, edebi eserlerle pekiştirilerek hatırlatılmaktadır. Bu sayede kuşaktan kuşağa aktarımla birlikte değişen, dönüşen ve eklemlenen bellek, hatırlamanın ve hatıraları gelecek kuşaklara aktararak zamanın akıcılığına meydan okumanın önemini gözler önüne sermektedir. Günümüzde bireylerin her an bilgi akışına maruz kaldığı bilinmekle birlikte belleğin hatırlaması, kaydedilmesi gerekenleri muhafaza etmesi konusunda seçiciliğinin önemi ortaya çıkmaktadır. Bu noktada geçmişin kanonlaşmış eserleri tarihi dokuyu ve ait olunan dönemin izlerini taşımaları dolayısıyla belleğin filtre etmesini kolaylaştırmaktadır. Neyin hatırlanması gerektiği konusunda bu eserler geçmişe bir pencere aralayarak belleğin tazelenmesini, geçmişle şimdi arasında bir bağ kurulmasını sağlamaktadır. Bu noktada kanonlaşmış eserlerin dönemin ruhunu yansıtması dolayısıyla toplumların belleğini tazelediği söylenebilmektedir. Bu eserlerin gelecek kuşaklara gelenek aktarımını sağlama işlevi bir diğer niteliklerindendir. Bu çalışmada Osman Hamdi Bey’in figürlü kompozisyonlarından Tanzimattan II Meşrutiyete uzanan süreçte farklı yılları konu alan sadece kadın figürleri içeren sekiz tablosu Cezar’ın Sanatta Batıya Açılış Osman Hamdi Bey adlı eserindeki figürlü tablolardan amaçlı örneklem yöntemiyle seçilmiştir. Farklı yıllarda resmedilmiş dönemin ruhunu, kültürel ve toplumsal belleğe dair unsurları, kadın imgesindeki değişimi yansıtacağına inanılan her bir tablo Pierce’ın göstergebilimsel analiz yöntemiyle değerlendirilecektir. Gerek toplumsal hafıza gerekse kültürel bellek nezdinde tabloların içeriğindeki hafıza mekanlarının niteliği, nesneler belleğine dair içerdiği unsurlar, bellek ve karşı bellek unsurları, kadın imgesinin modernleşme sürecindeki değişimi incelenerek tarihsel süreçte imgelerin akışkanlığı çözümlenmeye çalışılacaktır.