An evaluatıon on the uzbek proverbs detected by armin (hermann) vámbéry

Abstract

Armin Vámbéry’nin 1867 yılında yayınladığı Cágataische Sprachstudien adlı eserinde Özbek Türkçesi Nakılları adı altında 112 nakıl bulunmaktadır. Nakıl sözcüğü Türk lehçelerinde makal/metel/nakıl şeklinde karşılıkları olan ve atasözü için kullanılan bir kavramdır. Atasözleri bir milletin en önemli kültür taşıyıcılarındandır ve dilin en yalın, en özlü kullanımını içerdikleri gibi ait oldukları kültürün de yansıtıcılarıdır. Atasözleri, insan psikolojinin çeşitli durumlara verdiği tepkileri, davranış kalıplarını içerebilir, insanın toplum içindeki yerinin oluşmasında sahip olması gereken değer yargılarını gösterebilir, toplumun bozuk ve aksayan yönlerini eleştirel bir üslûpla ifade edebilirler. Bu yönleriyle atasözleri için tek bir tanım ya da tasniften söz etmek pek mümkün değildir. Vámbéry de tasnif yapmamış, derlediği atasözlerini (nakılları) eserine numaralandırarak almış, birer cümleyle hangi durumlar için söylendiğini belirtmiştir. Bu çalışmada onun derlediği nakıllar, Arap harflerinden Latin harflerine aktarılmış, aktarılan nakılların anlamları verilmiş, hangi durumlar için söylendiği açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca nakılların çağdaş Özbek Türkçesinde yaşayıp yaşamadığının tespiti konuyla ilgili çalışmalardan taranmıştır. Nakılların Türkiye Türkçesinde de varlığının izi sürülmüş, böylece kültür birliği ve dil ortaklığı temelinin nakıllar üzerinden değerlendirilmesine çalışılmıştır. Nakılların büyük oranda Özbek Türkçesinde yaşadığı tespit edilmekle beraber sadece Vámbéry’nin derlediği, kaynaklarda tanıklanmayan 43 nakıl da onun çalışmasının değerini ve Türkoloji için önemini ortaya koyan bir husus olarak değerlendirilmiştir.