Ducrot’nun Konuşan Özneleri ve Austin’in Söz Edimi Kuramı Kapsamında Emir Kipinin Karşıtsal Değeri

Abstract

Austin’in söz edimi kuramının temel bileşenlerinden düzsöz ve edimsöz eylemlerine göre bir konuşmacı bir sözce ürettiğinde düzsöz edimini gerçekleştirir. Bu bir sözcenin meydana gelmesi için gerekli olan psiko-fizyolojik şartların sağlanmasını temsil eder. Bu sözcenin ifade etmek istediği anlam ve gerçekleştirmek istediği eylemler ise edimsöz edimini ifade eder. Karşıtsal sözcelerin çok sesli olduğunu ortaya atan Fransız dilbilimci Oswald Ducrot’nun çok seslilik anlayışının temel öğeleri incelendiğinde onun konuşan özneler arasında yapmış olduğu ayrımın Austin’in söz edimlerini temel aldığı gözlemlenmektedir. Bu ayrımın temelinde ise konuşmacı ve bildiren ikileşimi bulunur. Buna göre konuşmacı öznesi Austin’in düzsöz edimini gerçekleştirirken bildiren öznesi ise söz konusu sözcedeki bakış açılarının temsilcisi olarak o sözcenin anlamından ve gerçekleştirmek istediği edimsözden sorumludur. Emir kipi bağlamında ele alınan bu çalışmaya göre emir tümceleri Austin’in etkisöz ediminin gerçekleşmesini tetikleyen bir unsur olarak karşımıza çıkar. Ducrot’ya göre ise emir kipi karşıtsal bir değere sahip olduğu için çok seslidir. Bu çalışmada, iletişimde yer alan roller ve özneler arasındaki bu birbirine bağlı ilişkileri göstermek amaçlanmıştır. Emir kipinin karşıtsal değerini ortaya koymak amacıyla bütünce olarak seçilen roman türüne ait yapıtlardan alınan olumsuz emir tümcesi örnekleri hem Ducrot’nun karşıtsal olumsuzlama anlayışı ve konuşan özneleri hem de Austin’in söz edimleri kuramı çerçevesinde metinsel bağlama başvurularak karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Emir kipinin muhatabını harekete geçirmeyi amaçladığı için Austin’in etkisöz edimini tetiklediği ve muhatabın yapmayı planladığı ya da yapmaya başladığı bir eylemi yapmasına karşı çıktığı için Ducrot’nun çok seslilik anlayışına göre karşıtsal bir değere sahip olduğu sonuçlarına varılmıştır.