A Discussion on the Classification of al-ʿUlūm al-Taʿlimiyya in Al-Fārābī’s İḥṣāʾ al-ʿUlūm

Abstract

Orta Çağ Latin dünyasında üretmeye ilişkin ilimlerin ve sınâ‘atin ilimler tasniflerindeki yerine dair farklılaşma, İslam düşünürlerinin, bilhassa Fârâbî’nin İḥṣâʾul-ʿUlûm eserinde yaptığı ve Batıya tercüme edilerek etki alanı oluşturan tasnifle ilişkilendirilir. İslam düşünürlerinden etkilenen filozofların üretim ile ilgili ilim ve sınâ‘ati nazarî ilimlerin amelî kısımları olarak takdir ettiği, Aristoteles’in otantik değerlendirmelerini takip eden filozofların ise bu konumlandırmayı eleştirdiği görülür. Bu çalışma söz konusu tartışma bağlamında, Fârâbî’nin tasnifini, taʿlimî (matematik) ilimler özelinde konu edinmiş, değerlendirmelerdeki iddiaların Fârâbî tasnifinde karşılığının olup olmadığını tespite çalışmıştır. Neticede Fârâbî’nin tasnifinin ifade edilen ilişkilendirmelerle doğrudan ilgili olmadığı, itirazların muhatabının ise doğrudan Fârâbî olmadığı ortaya konmuştur. Zira Fârâbî iddiaların aksine sınâ‘ati ilim tasnifinin dışında bırakmış, nazarî ilimlerin amelî kısımları olarak konumlandırmamıştır. Ayrıca taʿlimî ilimlere ilişkin kategorizasyonu, Kitâbu’l-Burhân’da yer verdiği Meşşaî ilkelerle uygunluk arz etmektedir.