Między konserwatyzmem a rewolucją kulturalną. Floriana Znanieckiego wizje kultury i wychowania

Abstract

W pismach Znanieckiego można znaleźć dwie odmienne – właściwie nie do pogodzenia – wizje edukacji i rozwoju kultury. Rozróżnienie to jest pewną rekonstrukcją i interpretacją, sam Znaniecki wyraźnie nie dostrzegał tej dychotomii oraz sprzeczności, do których ona prowadzi, i traktował je jako elementy jednej konstrukcji intelektualnej. Pierwsza z wizji edukacji ma charakter zdroworozsądkowy i ewolucyjny, wręcz konserwatywny – po określeniu pozytywnych i negatywnych stron zastanej kultury staramy się rozwijać te pierwsze i stopniowo ograniczać te drugie. W drugim wypadku wychodzimy od przekonania, że prawdziwie nową kulturę można zacząć tylko po „wymazaniu” starej, nie ewolucyjnie, lecz jednym gwałtownym rewolucyjnym skokiem. Przekonanie to nieuchronnie prowadzi do wniosku, że stara kultura samym faktem swojego istnienia stanowi przeszkodę w powstawaniu czegoś radykalnie odmiennego. Tym samym wychowanie, będące podstawowym środkiem budowania „cywilizacji przyszłości”, nabiera charakteru rewolucji kulturalnej. Between Conservatism and Cultural Revolution: Florian Znaniecki’s Visions of Culture and Education: In Znaniecki’s writings one can find two different – actually irreconcilable – visions of education and cultural development. This distinction is a certain reconstruction and interpretation; Znaniecki himself clearly did not recognize this dichotomy and the contradictions to which it leads, treating them as elements of a single intellectual construction. The first vision of education is common-sense and evolutionary, even conservative – having diagnosed the positive and negative sides of the existing culture, we try to develop the former and gradually reduce the latter. In the second case, we start from the conviction that a truly new culture can only begin after “erasing” the old one, not evolutionarily, but with one sudden revolutionary leap. This conviction inevitably leads to the conclusion that the old culture by the very fact of its existence is an obstacle to the emergence of something radically different. Thus, education, which is the primary means of building a “civilization of the future,” takes on the character of a cultural revolution.