İNSANİ KALKINMA İLE KARBONSUZ EKOLOJİK AYAK İZİ İLİŞKİSİ: SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMAYA FARKLI BİR BAKIŞ AÇISI

Abstract

Bu çalışmanın amacı, Türkiye için çok boyutlu insani kalkınma endeksi, yenilenebilir enerji tüketimi, yenilenemez enerji tüketimi ve ekonomik büyümenin karbonsuz ayak izi üzerindeki etkilerini analiz etmektir. Bu amaçla 1965-2016 dönemine ait veriler kullanılarak modifiye edilmiş insani kalkınma Kuznets eğrisi test edilmiştir. Karbonsuz ayak izinin kullanılması ile çevresel bozulmanın lokal etkilerinin incelenmesi amaçlanmıştır. Yapılan analizin güvenilir sonuçlar üretebilmesi amacıyla ilgili döneme ait Türkiye’nin yaşamış olduğu ekonomik ve sosyal dönüşümler dikkate alınarak yapısal kırılmalı metotlar kullanılmıştır. Değişkenlerin durağanlıkları Carrion-i-Silvestre yapısal kırılmalı birim kök testi (2009) ile araştırılmıştır. Gregory-Hansen yapısal kırılmalı eşbütünleşme testi (1996) ile seriler arasında eşbütünleşme ilişkisi araştırılmış, Tam modifiye edilmiş en küçük kareler (FMOLS) yöntemiyle uzun ve kısa dönem katsayı tahmini yapılmıştır. Son olarak değişkenler arası nedensellik ilişkisi Hatemi-j (2012) asimetrik nedensellik testi ile araştırılmıştır. Yapılan ampirik analiz sonucunda çok boyutlu insani kalkınma ile karbonsuz ayak izi arasında “Ters U” ilişkisinin bulunduğu ve serilerin eşbütünleşik olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yenilenebilir enerji tüketimi ile ekonomik büyümenin, karbonsuz ayak izini büyütürken yenilenemez enerji tüketiminin karbonsuz ayak izini küçülttüğü ve çevresel bozulmayı azaltığı sonucuna ulaşılmıştır.