Edward Gibbon ve Pavlikanlık: Kilise Tarihyazımında Bir Kırılma

Abstract

Kilise tarihinin en az göze çarpan hareketlerinden biri olan Pavlikanlar hakkında Aydınlanma Dönemine kadar hâkim olan kanaat, onların Maniheizm'in yeniden dirilişi olduğu yönündeydi. Ancak Aydınlanma ile birlikte Kilise'ye yöneltilen eleştiriler bağlamında bu geleneksel tasvire alternatif bir tarih yazımı geliştirildi. İngiltere'nin yetiştirdiği en büyük tarihçilerden biri olan Edward Gibbon meşhur tarihinde Pavlikanlara şaşırtıcı bir şekilde ayrı bir bölüm tahsis etmesiyle Protestan tarihyazımı üzerinde belirleyici bir etkiye sahip oldu. Gibbon Pavlikanları, Elçilerin İşleri'nde anlatılan ilk Hıristiyanların son tanıkları ve bu sebeple de Katolik ve Ortodoks Kiliselerinin ruhani zulmünün kurbanları olarak tasvir etmiştir. Bu konudaki kanaatleri, Pavlikanlara isnat edilen, yerleşik Kilisenin, ruhban sınıfının ve onların çevresinde gelişen sakramentlerin reddedilmesi, Kutsal Kitap karşısında daha serbest bir tutum takınmaları, ikonaları reddetmeleri, haça, azizlere ve kutsal emanetlere hürmet etmemeleri gibi Bizans tarihçilerinin ithamlarına dayanmaktadır. Bu iddiaların Protestanlık ile olan yakınlığı nedeniyle Gibbon, kendisinden sonra büyük bir infiale neden olan, on altıncı yüzyılda Avrupa'da meydana gelmiş olan Reformasyon'un tarihsel, teolojik ve coğrafi olarak da geriye doğru takip edilebilecek ilk atalarının Pavlikanlar olduğunu ileri sürmüştür.