Kıpçak Bozkırlarından Mısır’a: Memlûk Sultanı Baybars’ın Çocukluk Arkadaşı Beyserî

Abstract

Bu çalışmada Memlûklerin önemli emîrlerinden biri olan Bedreddin Beyserî’nin biyografisi incelenmiştir. Moğollar 1240’larda Hazar ve Karadeniz kuzeyine ilerleyip Kıpçak ülkesini işgal ve yağma etmişlerdi. Onların önünden kaçan Kıpçak kabilelerinin bir kısmı Moğollara bir kısmı da başka toplumlara esir düşmüşlerdi. Esir edilen Kıpçak Türklerinin çocuk ve gençleri köle tüccarlarına satılıp Anadolu, Mısır, Suriye ve Irak tarafına doğru götürülmüşlerdir. Bu sırada Mısır Eyyûbî Sultanı olan el-Melikü’s- Sâlih Necmeddin (1240-1249) birçok Kıpçak kökenli köle satın almıştır. O, Memlûk olarak adlandırılan bu köleleri kurduğu Bahrî askeri ocağına yerleştirmiştir. Beyserî (ö.1299) ve yakın arkadaşı Baybars da bu yolla Mısır’a getirilip askeri ocağa alınmışlar ve buradan yükselerek Eyyûbî ordusunun üst düzey kısmını teşkil etmişlerdir. Beyserî ve Baybars’ın da içinde bulunduğu Eyyûbî ordusu 1247’de Dimyat’a saldıran Haçlılara karşı büyük bir zafer kazanmıştır. Bu süreçte sultanın ölümü ve yerine geçen oğlunun yanlış siyaseti Memlûk Devleti’nin (1250-1517) kuruluşuna zemin hazırlamıştır. Bahrî kökenli komutanların, Memlûk Sultanı Aybek’le (1250-1257) arasının açılmasından sonra Beyserî ve Baybars’la birlikte pek çok emîr Mısır’ı terk edip Suriye’ye gitmişlerdir. Memlûk Sultanı Kutuz (1259-1260) zamanında Mısır’a dönen Baybars ve Beyserî, Aynicâlût savaşında (3 Eylül 1260) Moğollara karşı savaşmışlardır. Baybars sultan olduktan (1260-1277) sonra yakın arkadaşı Beyserî, Haçlılara, Moğollara ve Ermenilere karşı düzenlenen seferlere katılmıştır. Baybars sonrası Memlûk Devleti’nin en güçlü emîrlerinden biri olan Beyserî’nin adı sultanlık için geçmişse de kendisi bunu kabul etmemiştir. Akabinde sultan olan Kalavun (1279-1290) ile anlaşamayan Beyserî tutuklanıp uzun süre hapis yatmıştır. Daha sonra serbest bırakılmışsa da yeniden tutuklanmış ve hapishanede ölmüştür.