Zihinlerdeki Kafkasya: Kafkasya’nın Konumu ve Sınırları Üzerine Jeopolitik Analiz

Abstract

Kimin Kafkasya’sı? Sorusuna verilebilecek cevaplar aslında çok karmaşıktır. 19. Yüzyılda 1828 Türkmençay antlaşması, Kaçar-Azerbaycan Türklerini (Günümüz İran’ı) Aras nehrinin güneyine mahkûm etmiş. 1856 Paris Antlaşması ile Osmanlı; Avrupa’ya yakınlaşırken Kafkasya’dan uzaklaşmıştır. Bu iki büyük siyasi gelişme Kuzey ve Güney Kafkasya’daki etnik grupların zihinlerinde bölünmüş, farklı Kafkasya haritalarının çizilmesi sürecini başlatmıştır. Genel hatları ile Karadeniz ve Hazar Deniz Havzaları arasında bulunan Kafkasya üzerine çok sayıda tanım yapılmıştır. Bugün Kuzey Kafkasya, Rusya Federasyonu toprakları içinde yer alırken, Gürcistan, Ermenistan ve Azerbaycan’ın bulunduğu bölge ise Güney Kafkasya içinde yer almaktadır. Bu sınırlar kısmen coğrafi, çoğunlukla siyasi nedenlere dayalı olarak çizilmiştir. Kuzey-güney Kafkasya ve doğu-batı Kafkasya tanımları coğrafi ve siyasi unsurlar esas alınarak yapılmıştır. Kavkaz, Zakavkaz, Transkafkas, Maverayı Kafkas tanımları ise tarihi süreçle doğmuştur. Ancak, yapılan Kafkasya tanımları birbiriyle örtüşmemektedir. Rusya Kafkasya’sı, Maverayı Kafkasya’dan farklıdır. Kafkasya ile özel veya ilişkisel konumu bulunan bölgesel ve küresel devletlerin, halkların, jeopolitik dil bilimcilerinin, coğrafyacıların ve çeşitli yazarların Kafkasya tanımı değişkenlik göstermektedir. Bu algılar üzerinde Kafkasya’nın konumu, coğrafi nitelikleri, tarihi süreci, ticari faaliyetler, etno-dilsel çeşitliliği, iç ve dış aktörlerin jeopolitik hedefleri ve göç ekseni olması etkili olmuştur. Bugün Ortadoğu vb. bazı coğrafi bölge tanımlarında olduğu gibi Kafkasya üzerine ortak fikir birliği ile yapılmış bir tanım bulunmamaktadır. Coğrafya’nın konum bilgisi veren bilim olmasından yola çıkan çalışma, “Bütün Bir Kafkasya” bilincini körelten sınırlı Kafkasya tanımlarını karşılaştırmalı eleştirel analiz ederek, bölgeye dair jeopolitik zihin haritası ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışma, analitik hiyerarşi ve tarihsel analiz yöntemleri ile ele alınmıştır. Çalışma sonucunda Kafkasya tanımlarının kafa karıştırıcı olduğu ve bütün bir Kafkasya algısını zayıflattığı anlaşılmıştır.