Sin Kültünde Ay Tutulmasının Politik ve Dini Etkileri Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

Antik dönemde birçok farklı inanışın karşılaştığı, eklektik ve senkretik bir yapının öne çıktığı en zengin coğrafyalardan biri Mezopotamya’dır. Tarihte bilinen ilk yerleşim ve inanç merkezlerinden biri olan Göbeklitepe ile benzeri alanların burada bulunuşu da Mezopotamya ve çevresinin köklü bir tarihe sahip olduğunun kanıtıdır. Bu bölgedeki inanışlar arasında önemli bir yere sahip olan ay kültünün, burada yaşayan tarım toplumlarına ve onların yaşam biçimlerine doğrudan etki ettiği bilinmektedir. Ayın evrelerine göre şekillenen bu yaşam biçiminde bilhassa ay tutulmaları dikkatle takip edilen önemli bir doğa olayı olarak karşımıza çıkmaktadır. Dönem insanlarının kullanmayı tercih ettiği ay takviminde tutulma dönemleri özellikle gözlemlenmiş ve çivi yazılı tabletlerde bunlara yer verilmiştir. Bu makalenin ana odak noktası Mezopotamya toplumlarının sosyal yaşamında olduğu gibi dini inanışlarında da önemli oranda etkili olan ay tutulmalarıdır. Söz konusu ay tutulmalarının sadece dini ve ritsel değil aynı zamanda politik etkilerinin de bulunduğu tespit edilmiştir. Dolayısıyla siyasi alanda ay tutulmalarının etkisi irdelenmiş ve olası etkinin mahiyeti analiz edilmiştir. Çoğunlukla ayın konumuyla ilişki olduğu gözlemlenen çeşitli doğa olaylarının Mezopotamya toplumları tarafından ay tanrısı Sin’in bir cezalandırma yöntemi veya uyarısı şeklinde yorumlanmış olduğu anlaşılmaktadır. Bu gibi doğa olaylarını dikkatle takip eden Mezopotamya toplumlarının bilhassa devlet yönetim organlarınca önemsendiği çivi yazılı tabletlere yansımıştır. Sin tarafından gönderilen bu tür uyarıların/cezalandırmaların daha ziyade politik ve dini alanda karar mekanizmasına doğrudan etkisinin bulunduğu bu tür tabletlerde ve devlet yazışmalarında tespit edilebilmektedir. State Archives of Assyria (Asur Devtlet Arşivleri) ve Royal Inscriptions of the Neo-Assyrian Period (Yeni-Asur Dönemi Kraliyet Yazmaları) ay tanrısı Sin’in adının geçtiği çok sayıda kehanet ve devlet yazışmaları içermektedir. Bunlar incelendiğinde ay tanrısının gazabından korunmak ve ay tutulması esnasında meydana gelen felaketlerden, kötü kehanetlerden zarar görmemek adına yapılan uygulamaların dini ve politik alanlardaki mahiyeti analiz edilebilmektedir. Bu makale kapsamında, krallar tarafından alınan politik kararlarda (vekil kral atanması gibi) Mezopotamya’nın ay tanrısı Sin’in ne derece etkili olduğu değerlendirilmiştir. Yapılan araştırma neticesinde dini ve politik alanda etkisi olduğu tespit edilen ay tutulmaları sırasında icra edilen uygulamalar incelenmiştir. Söz konusu etkinin tek tanrılı dinlere yansımış olduğu Yahudilik kapsamında tespit edilebilmektedir. Dolayısıyla bu yansımanın izleri Eski Ahit külliyatında sürülmüştür. Çoğunlukla deskriptif yönteme başvurulan bu makalede ay tutulmalarının tek tanrılı döneme geçişte Yahudiliğe olası yansımaları karşılaştırmalı yöntemle değerlendirilmiş ve paralellikler tespit edilmeye çalışılmıştır. Yapılan araştırmada ulaşılan bilgiler ışığında ay tanrısı Sin’in kehanet tanrısı sıfatıyla politik kararlarda etkin bir rol üstelendiği anlaşılmış, bilhassa ay tutulması dönemlerinde “vekil kral” atanmasında etkili olduğu tespit edilmiştir. Ay tutulmaları sırasında kötü kehanetlerden korunmak üzere bir takım dini uygulamaların icra edildiği bilinmektedir. Ay tanrısı inancının Yahudilikteki varlığı irdelenmiş olup söz konusu kötü kehanetler ve dini uygulamaların Eski Ahit’te yer alan bazı pasajlarla paralellik gösterdiği ortaya konulmuştur. Çalışmanın dönemsel sınırları nedeniyle makalenin birincil kaynakları antik dönem ile sınırlı tutulmuştur. Makalede betimleme, açıklama ve karşılaştırma gibi temel sosyal bilimler yöntemleri tercih edilmiş olup dilbilimsel bir yaklaşımla Akadca metinlerden de faydalanılmıştır. Çalışma neticesinde, Sin kültünün bir etkisi olarak görülen ay tutulmalarının dini ve siyasi alanda önemli derecede etkili olduğu tespit edilmiş ve bu durumun benzer şekilde Yahudi kaynaklarına da yansıdığı sonucuna varılmıştır.