İnternet ve Sosyal Medyada Algı Yönetimi ve Rivayetlerin Yanlış Yorumlanması -Onedio İsimli Web Sitesindeki Bir Haber Örneğinde-

Abstract

Belli durumlara alıştırılabilmek ya da belli şeyleri kabul etmeleri adına insanlar -geçmişten günümüze değin- manipüle edilebilmiş, algı yönetimine maruz bırakılmış ve toplum mühendisliği çalışmalarının nesnesi olabilmişlerdir. Siyasî, askerî, ekonomik, eğitim ya da sosyal herhangi bir sahada algı yönetimi; meşhur bir kitap, halk içinde tanınmış biri, gazete haberleri ya da televizyon vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir. Dinî sahaya bakıldığında da benzer bir durum söz konusudur. Kur’ân ve ilimleri üzerinden ilk dönemlerden bugüne kadar insanlar; bazen ayetler eliyle istenilen yöne kanalize edilmiş, bazen de ayetler üzerindeki sosyal mühendislik tatbikleriyle insanlar yanlış şekilde yönlendirilmişlerdir. Aynı şekilde hadisler üzerinden toplum mühendisliği çabası ve benimsetilmek istenen düşüncenin bir üst makama dayandırılarak ispatlanmaya çalışılması da İslâm’ın ilk dönemlerinden beri mevcut bir durumdur. Algı faaliyetlerinin etki alanına giren tüm bu unsurlar çağımızda farklı bir biçimde yönetilmektedir. Günümüzde karşılıklı iletişim ve etkileşimi sınırsız kılan ve artık kullanım noktasında diğer medya araçlarını neredeyse devre dışı bırakan online ortamlar eliyle algı yönetimi çok farklı bir şekle bürünmüştür. Bu sebeple yeni nesil algı yönetiminin özellikle de hadisler üzerindeki yansımalarını ele almak zorunluluk arz etmektedir. Ancak bu alanda yapılan çalışmaların yeterli olduğunu söylemek zordur. Bu sebeple araştırmanın konusu; hadisler üzerinde gerçekleştirilen yeni nesil algı yönetiminin boyutlarını, “onedio.com” isimli web sitesindeki bir haber üzerinden tahlil etmektir. Çalışmada bu alandaki eksikliğe bir katkı düşüncesiyle güncel algı yönetiminin bir örneği, online yayınların içeriğinin tartışmaya açılması amaçlanmıştır. Ayrıca hadis metinlerine ilişkin tarafsız görünen haberlerle, sözel ve görsel manada tüm usuller kullanılarak oluşturulan algı operasyonlarının boyutlarını somut bir şekilde sunmak hedeflenmiştir. Online ortamların çok geniş bir alanı içine alması sebebiyle Türkiye içerisinde son derece etkin “onedio.com” da yer alan bir haber seçilmiştir. Bu yazıda toplamda on iki rivayet değerlendirmesi mevcutken bunlardan yedi tanesi tetkike açılarak bir tahdide gidilmiştir. Zira seçilen rivayetler doğrudan algı yönetimi unsurları işletilerek manipüle edilen metinlerdir. Geri kalan beş rivayet ise görsel ya da diğer algı unsurlarına gerek kalmaksızın daha uzun ve müstakil çalışmalara konu olabilecek türdendir. Bu sebeple bahse konu rivayetlerin hususî olarak çalışılması hedeflenmektedir. Makalede takip edilen yöntemleri çalışmayı ikiye bölerek izah etmek gerekir. İlk kısımda internet ve sosyal medya kullanım alanını tespit etme adına resmî ve gayr-ı resmî kaynaklar eliyle nicel tarama modellerinden kesitsel veri toplama teknikleri kullanılmıştır. İkinci kısımda ise bu kadar geniş kullanım ağı bulunan internet ortamında hadislerin yanlış sunumu ve rivayetlere ilişkin algı operasyonu, ana problematik alan olarak belirlenmiş; yapılan değerlendirmelere dair gelişen karşıt yaklaşımlar da alt problem sahası seçilmiştir. Bu kısımda, bilginin doğruluğunu tespit adına karşılaştırmalar yapılmış, içerik analizleri gerçekleştirilmiştir. Bu yönüyle makale nitel bir çalışmadır. Araştırmada online ortamların hadisler noktasında kısmen denetimden uzak kalmasının etkisiyle algı yönetiminin en etkin aracı sayıldığı varsayımından yola çıkılmıştır. Neticede rivayetlerin uzman olmayan kimselerin kasdî yorumlama ve manipülasyonlarıyla farklı mecralara çekildiği ve insanların yanlış yönlendirildiği, akademik anlamda rivayetlerin doğru izahlarını gerçekleştirecek online platformların eksik kaldığı bu yönüyle okuyucunun mezkûr algı oluşturucularla baş başa bırakıldığı söylenmelidir. Son tahlilde taraflı hadis değerlendirmeleri üzerinden toplum mühendisliği faaliyetlerinin yanı sıra, hadisleri savunma ve yayma gayesiyle de yanlış hadis yorumlamalarına dair ciddi bir sahanın varlığı ortadadır. Bu konunun da problematik sahaya dâhil edilmesi ve bu bağlamda yeni çalışmalar yapılması gerekmektedir.