Wielki zryw małego narodu: zapomniany ruch karabaski (1988–1990)

Abstract

W 1989 r. w państwach Europy Wschodniej doszło do przełomowych wydarzeń, które zmieniły historię tego regionu. „Okrągły stół” w Polsce, upadek muru berlińskiego czy „aksamitna rewolucja” w Czechosłowacji zapoczątkowały procesy liberalizacji i usamodzielnienia się od ZSRR. Z czasem transformacje te nazwano „Rewolucjami Europy Wschodniej”. Przyczyniły się one do ostatecznego upadku reżimu sowieckiego i sprawiły, że w początkach lat 90. minionego wieku obszar postradziecki uległ znaczącym przeobrażaniom społecznym, politycznym i gospodarczym. Rok przed wspomnianymi wydarzeniami rozpoczął się wielki ruch demokratyczny w najmniejszej republice Związku Radzieckiego – Armenii, który podważył imperialną politykę władz sowieckich. Z czasem przyjął on nazwę ruchu karabaskiego. Zryw społeczeństwa armeńskiego, który wybuchł w 1988 r., wyraził potrzebę demokratyzacji społeczeństwa radzieckiego i odegrał znaczącą rolę w dążeniach wolnościowych narodu ormiańskiego. Pomimo tego niewiele wiadomo na temat tego ruchu, który powszechnie kojarzony bywa z antagonizmami etnicznymi między Armenią a Azerbejdżanem. Ruch karabaski pozostał „niezauważony” w czasach sowieckich, ponieważ media reżimowe blokowały informacje o masowych wystąpieniach Ormian i konfliktach na Kaukazie. Współcześnie kwestia ruchu karabaskiego jest niewygodna z powodów politycznych, zwłaszcza gdy mówimy o stosunkach armeńsko-rosyjskich. Zasadniczym celem artykułu jest rekonstrukcja działań ruchu karabaskiego w latach 1988–1990, a także próba zrozumienia jego wpływu na procesy, które przyczyniły się do upadku Związku Radzieckiego w kontekście przemian Europy Wschodniej.