Między upamiętnieniem a manipulacją: miejsce obozu koncentracyjnego w Jasenovacu w serbskiej pamięci i przestrzeni publicznej lat 80. i 90. XX wieku

Abstract

W artykule omówiono kwestię polityki pamięci w dyskursie publicznym Serbii w latach 80. XX wieku w odniesieniu do zbrodni ustaszy podczas II wojny światowej, popełnionych przeciwko Serbom w Niezależnym Państwie Chorwackim (NDH). Szczególną uwagę zwrócono na sprawę największego obozu koncentracyjnego ustaszy w Jasenovacu. Dyskusja na ten temat została przedstawiona na podstawie tekstów prasowych z drugiej połowy lat 80. i początku lat 90. W dominującej liczbie publikacji podkreślano, że Serbowie ponieśli ogromne straty, a zbrodnie przeciwko prawosławnym w NDH nigdy nie zostały ukarane. Zwracano uwagę na liczbę ofiar, często zawyżając liczbę zamordowanych w Jasenovacu. Dyskusje o ludobójstwie, które w ówczesnej Serbii często określano mianem „zapomnianego”, odnosiły się do ówczesnego klimatu politycznego w republice. Czołowi politycy serbscy ostro wypowiadali się na ten temat, ukazywały się liczne publikacje o charakterze naukowym i quasi-naukowym. Wielokrotnie manipulowano liczbą ofiar. W odniesieniu do działań narodowych chorwackich rozwijano przekaz o „przebudzeniu duchów ustaszy”. Antychorwacka retoryka nasiliła się wraz z wprowadzeniem systemu wielopartyjnego w Jugosławii (1989) i nasileniem dążeń secesjonistycznych w poszczególnych republikach. Tematy dotyczące Jasenovaca były rozwijane w kontekście ówczesnego kryzysu politycznego w Jugosławii i aspiracji elit serbskich w kierunku narodowego jednoczenia Serbów wokół przekazów martyrologicznych.