DKAB Öğretmenlerine Göre Din Öğretiminde İslam Düşüncesinde Farklı Yorumlar (Mezhep) Öğretimi Üzerine Nitel Bir Araştırma

Abstract

Dinler tarihi bütün büyük dinlerde bir tür mezhepleşme olgusunun varlığını ortaya koymaktadır. Mezhep, farklı anlayış ve uygulamaları içeren sosyal bir karaktere sahip olan dinin toplumdaki tezahürüdür. Bu kural İslâm dini için de geçerlidir. Buna göre İslam toplumlarında inanç, ibadet, anlayış ve yaşam biçimi gibi birçok alanda farklılaşmalar söz konusudur. Bu farklılaşmalarda siyasi, içtimai, iktisadi, tarihî, kültürel coğrafi vb. sebepler etkili olmuştur. Ayrıca bu farklılaşmalar, geçmişte ve bugün Müslüman toplumlar içerisinde bazı sorunların yaşanmasında önemli bir sebeptir. Bu noktada asıl sorunu mezhebin dinin yerine konması, dinle özdeşleştirilmesi olarak ifade edebiliriz. Hâlbuki mezhepler beşerî oluşumlardır. Din anlayışındaki farklılaşmaların kurumlaşması sonucu ortaya çıkmışlardır. Hiçbir mezhep dinle özdeşleştirilemez. Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi (DKAB) dersi ülkemizde tüm bireylerin zorunlu olarak aldığı bir derstir. Birey ve toplum hayatı düşünüldüğünde din eğitimi ve öğretiminin gerçekleştiği önemli bir araçtır. Buna göre DKAB dersi bireyin ve toplumun din eğitimi ihtiyacını karşılamak zorundadır. Mezhep olgusu ve konuyu doğru anlamaya dair ihtiyaçların da karşılanabileceği önemli araçlardan birisi DKAB dersleridir. Bu çerçevede Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersinde, İslam düşüncesinde farklı yorumlar (Mezhep) öğretimi, ortaokulların 7. Sınıfların 5. ünitelerinde “İslam Düşüncesinde Yorumlar” başlığıyla, liselerde (ortaöğretim) 10. Sınıfların 5. Ünitesinde “İslam Düşüncesinde İtikadi, Siyasi ve Fıkhi Yorumlar” başlığıyla işlenmektedir. İşte bu araştırmanın konusu DKAB derslerinde İslam düşüncesinde farklı yorumlar anlamında mezhep öğretiminin öğretmen görüşleri açısından incelenmesi olarak belirlenmiştir. Bu çerçevede araştırmanın amacı DKAB derslerinde mezhep öğretimine yönelik öğretmen görüşlerini belirlemek ve değerlendirmektir. Bu amaca uygun olarak DKAB öğretmenlerinin görüşleri; öğrencilerin mezhep konusuna yönelik algılarını etkileyen faktörler, dersin öğrencilerin mezhep algıları üzerindeki etkisi, mezhep öğretimi konusunda ders kitaplarının yeterliliği, öğretmenlerin mezhep öğretiminde en çok zorlandıkları noktalar ve mezhep öğretiminde dikkat edilmesi gereken unsurlar açısından tespit edilerek değerlendirilmiştir. Araştırmada nitel yöntem, fenomenolojik desen kullanılmıştır. Araştırmanın verileri yarı yapılandırılmış görüşme formu aracılığıyla elde edilmiştir. Verilerin çözümlenmesinde içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Öğretmenlerden elde edilen veriler kodlanmış, elde edilen kodlar temalara ve kategorilere ayrılarak yorumlanarak okuyucuya sunulmuştur. Nitel yöntem ve fenomenolojik desen kullanan bu araştırmanın sonuçları genellenemez, bulgular araştırmacının yorumudur ve bu çalışmayla sınırlıdır. Araştırma bulgularına göre şu sonuçlar elde edilmiştir: Katılımcılara göre öğrencilerin mezhep algısını etkileyen faktörler; aile, çevre, farklı uygulamalar, din algısı, bilgi eksikliği ve DKAB dersleri temaları olarak belirlenmiştir. Katılımcılara göre DKAB derslerinin mezhep algısına etkisi iki boyutta değerlendirilmiştir. Birincisi, ders mezhep algısını olumlu etkiler diyen katılımcılara ait temalar; mezhebin varlık sebebini anlamayı sağlama, bilgi artışı sağlama, hatalı eksik bilgiyi düzeltme olarak belirlenmiştir. İkincisi; ders mezhep algısını olumsuz etkiler diyen katılımcılara ait temalar; öğrencilere dokunamadığı için etkisiz, bilgi eksikliği nedeniyle etkisiz, program / müfredat tek mezhebe dayalı olduğu için etkisiz olarak belirlenmiştir. Katılımcıların mezhep öğretiminde ders kitaplarının yeterliliğiyle ilgili görüşleri 3 temada toplanmıştır. Katılımcıların büyük çoğunluğu (21 öğretmen) ders kitaplarının konunun işlenişinde yeterli olmadığını düşünmektedir. 4 öğretmen de kısmen yeterli olduğunu belirtmiştir. Katılımcılardan 5’i ders kitaplarının konunun işlenişinde yeterli olduğunu düşünmektedir. Katılımcıların mezhep öğretiminde zorlandıkları konular 5 temada toplanmıştır. Bunlar, mezhepler arası görüş farklılıklarının yeterince açıklanamaması, öğrencilerin bilgi eksikliğinin giderilememesi, konuya dair önyargılar, mezhebin varlık sebebini tam olarak ortaya koyamama, mezhebin din olarak algılanması temalarıdır. Katılımcıların mezhep öğretiminde dikkat edilmesi gereken unsurlarla ilgili görüşleri 4 temada toplanmıştır. Bunlar; mezhebin düşünce zenginliği oluşu ve bu çeşitlilikte her türlü görüşe yönelik saygılı tutum ve davranış sergileme, din ve mezhep farkını gözetme, dışlayıcı tutum ve davranışlardan kaçınma, hak mezheple batıl mezhep arasındaki farkı gözetme temalarıdır.