Zehrân el-Kāsımî’nin Teğrîbetu’l-Kāfir İsimli Romanının Teknik ve Tematik İncelemesi

Abstract

Tüm toplumlarda tahkiye türü eserler mevcuttur. Batı edebiyatında olduğu gibi Arap edebiyatında da tahkiye türü eserlerden olan roman sanatı son çağlarda yaygınlık kazanmıştır. Özellikle günümüzde bu tür eserler insanın iç dünyasında yer alan duygu ve düşünceleri ifade etmenin bir aracı olarak çokça kullanılmaktadır. Zehrân el-Kāsımî de Umman Sultanlığı’nda yaşayan halkın yaşantılarını roman sanatı ile ifade eden yazarlardan biridir. Çok sayıda şiir divanı, hikâye kitabı ve romanı bulunan yazarın Teğrîbetu’l-Kāfir (تَغْريبَةُ اْلقَاِفِر/İz Sürücünün Gurbeti) isimli romanı el-Câizetu’l-Âlemiyyetu li’r-Rivâyeti’l-Arabiyye isimli kuruluş tarafından 2023 yılı birincisi seçilmiştir. Romanda su kıtlığı ve suyun insan hayatındaki önemine atıflar yapılarak yakın gelecekte ortaya çıkabilecek sorunlara temas edilmektedir. On bir bölüm ve bir son bulunan eser, 228 sayfadan oluşmaktadır. Romanın teknik incelemesi yapıldığında Teğrîbetu'l-Kāfir isimli romanın adının ana temanın kuraklık olması nedeniyle içeriği olarak yansıtma konusunda vasat kaldığı görülmektedir. Romanın ana kahraman yer altındaki su sesini duyabildiği için el-Kāfir (القافر/İz Sürücü) lakabı verilen Salim b. Abdullah’tır. Romanda her şeyi bilen tanrısal anlatım konumu tercih edilmiştir. Böylece kahramanların iç dünyaları ve onların bakış açıları yerine olaylar daha nesnel bir şekilde anlatılmıştır. Bu da olay örgüsünün daha ön plana çıkmasına neden olmuştur. Romanın nesnel zamanı olarak bir tarih yerine Meryem’in boğulma anı seçilmiştir. Olaylar tarih verilmeden anlatılmış bunun yerine Salim’ni yaşı zikredilmiştir. Romanın olay örgüsü, Umman Sultanlığı’nın başkenti Maskat yakınlarındaki bir köy olan Misfah’da geçmektedir. Köyün tabiatı romanda kısmen belirtilmişken, köyün çevresi, evlerin yapısı, şekli veya hangi maddelerden inşa edildiği gibi konulara hiç değinilmemiştir. Romanın konusu göz önüne alındığı zaman, mekân unsurunun olayların anlatımında yetecek kadar kullanıldığı değerlendirilmektedir. Romanda hâkim dil Fasih Arapçadır. Kahramanların kurdukları diyaloglar aktarılırken Ammice kullanılmıştır. Roman sade ancak edebî bir dille yazılmıştır. Bu durumun özellikle Arap olmayan okuyucuyu olaylarla daha çabuk bütünleşmesine neden olduğu görülmektedir. Romanın ana konusunun kuraklık olmasının da etkisiyle su ile ilgili kelimelerin çokça kullanıldığı görülmektedir. Romanda ana tema yanında toplumda örf ve adet olarak nitelendirilebilecek güzel konuşmaya verilen değer, kahvenin toplumdaki önemi, herkese bir lakap takma, yeni doğan bebeklere bakarak hallerine uygun bir isim bulmaya çalışma gibi davranışlar da zikredilmiştir. Böylece yazar hem topluma bir ayna olmuş hem olay örgüsüne gerçeklik katmıştır. Yazar, Kâziye ile Va‘rî, Asya ile İbrahim ve Nasrâ ile Salim arasındaki aşka değinmiştir. Bu aşkların aşırılıktan uzak ve ahlaki değerlere uygun kalmış olması da insani bir duygu olan aşkın çerçevelerini okuyucuya iletme anlamında önemli bir yeri vardır. Sadece aşktan bahsedilmemiş, yaşanan sıkıntılara birlikte göğüs gerdikleri de anlatılarak vefa duygusuna dikkat çekilmiştir. Toplum liderlerinden Şeyh Hâmid b. Ali’nin şeriat adına makul olmayan bir şeyi emretmesi, bir araziyi haksız yere gasp etmesi gibi hususlar dile getirilmiştir. Yazar toplumdaki batıl inançları da eleştirmiştir. Bu bağlamda çocuğu hasetten korumak için kötü bir isim verilmesi, muska takılması, tütsüler kullanılması, mezarlara bazı eşyalar bırakılması, su kaynaklarına şeker atıp çeşitli dilekler dilenmesi eleştirilmiştir. Aynı şekilde gıybet, her duyduğunu yayma, başkasının malını haksız yere gasp etme, insanların düştüğü zor durumla alay etme, zayıf ve güçsüzleri dikkate almama, güçlü ve zengin kişilerden çekinme ve sadece onların sözlerini dinleme gibi tavırları da eleştirilmiştir.