Bağdat Felsefe Okulunun Son Temsilcisi İbnü’s-Semḥ ve Etkileşim Ağı

Abstract

Bu araştırmanın temel hedefi kaynaklarda hakkında az bilgi bulunan Bağdat felsefe okulunun son dönem temsilcisi İbnü’s-Semḥ (öl. 418/1027) ve onun etkileşim ağının tespitidir. Özellikle Aristoteles’in Retorika ve Fizik eserlerinin günümüze ulaşmasında önemli emeği olan İbnü’s-Semḥ’in iki farklı risalesi de bulunmaktadır. İbnü’s-Semḥ’in Bağdat’ta Yahyâ b. Adî’nin yerini alması ve Aristoteles’in eserlerini okutması farklı dinî gruplara mensup öğrencilerle etkileşim kurmasına yol açmıştır. Özellikle son dönem Mu‘tezile’sinin en önemli siması Ebü’l-Hüseyin el-Basrî’nin felsefeye olan ilgisi İbnü’s-Semḥ’in katkısıyla başlamış ve bunun akabinde kelâm ilmi içerisinde felsefî yöntemi de gözeterek yeni bir yöntem teklifinde bulunmuştur. Çalışmanın temel hedefi kısıtlı sayıdaki İbnü’s-Semḥ hakkında araştırmalara ilave veya alternatif olarak Retorika ve Fizik’in yazmalarından, kendi yazmış olduğu risalelerden ve özellikle etkileşim ağından hareketle İbnü’s-Semḥ’in entelektüel biyografisini inşâ etmeye çalışmaktır. Çalışmanın neticesinde İbnü’s-Semḥ’in Aristoteles metinlerini anlama çabasının, onu Retorik ve Fizik gibi kilit metinlerin yeni çevirilerini hazırlamaya sevk etmiş olduğu ve böylece daha önceki Süryânice ve Arapça çevirileri karşılaştırıp istinsah etmeye yönelttiği teyit edilmiştir. Ayrıca onun Aristoteles metinlerine olan ilgisi bu metinleri derslerde okutarak şerh etmesine zemin hazırlamıştır. Diğer taraftan İbnü’-Semḥ’in tevarüs ettiği geleneği canlı tutma çabası Aristotelesçiliği Bağdat’ta ve dolayısıyla tüm İslâm dünyasında hâkim felsefî paradigmaya dönüştürmüştür.