İlhanlılarda Uygur Asıllı Şi‘î Bir Emîr: Taramtaz

Abstract

İlhanlı Devleti’nde askerî hiyerarşinin en üst kademelerinde yer alan önemli Moğol emîrlerinden biri olan Taramtaz, Baycu Bahşî isimli Uygur asıllı Budist bir Moğol emîrinin oğlu olarak Rey’de dünyaya gelmiştir. Buradaki Şi‘îler arasında büyümüş, İslâm’ı kabul ettikten sonra Şi‘î (İmâmiyye/İsnâaşeriyye) mezhebine geçmiştir. Gazan Han devrinde Dîvân-i ‘imârete nezâret etmiş ve ilhanın çeşitli seferlerine iştirak etmiştir. Sultan Ölceytü’nün hükümdarlığı zamanında da askerî harekâtlara katılan Taramtaz, devrin önde gelen emîrlerden biri olarak dikkat çekmiştir. Ebû Sa‘îd Han döneminde, hükümdara karşı ayaklandığı gerekçesiyle 719/1319 yılında Sultâniyye’de katledilmiştir. Bu çalışmada, Uygur asıllı Budist bir Moğol emîri olup ihtida ederek Şi‘î mezhebini benimseyen Taramtaz’ın, İlhanlı Devleti içindeki siyasî faaliyetleri kısaca ele alındıktan sonra onun Şi‘îliği yaymadaki etkinliği devrin kaynakları ışığında ortaya konulması hedeflenmektedir. Bu bağlamda, İslâm’ı ve bu din ile birlikte Şi‘î mezhebini kabul eden Taramtaz’ın, Uygur asıllı Şi‘î bir Moğol emîri olarak, devrin İlhanlı hükümdarlarından Gazan Han, Sultan Ölceytü ve Ebû Sa‘îd Han üzerinde ne derecede etkili olduğu sorusuna da cevap aranacaktır.