“İslam Mezhepleri Tarihi” Başlıklı İki Eserin Mukayesesi: Kavram, Kaynak, Muhteva ve Usûl Eksenli Bir İnceleme

Abstract

Disiplinlerin müstakil ilim alanları olarak mevcudiyet kazanması, bazı değişkenlerin varlığına bağlıdır. Bu değişkenlerin başında kavramlar, kaynaklar ve usûl gelmektedir. Usûlün temel unsurlarını ise kavramlar ve kaynaklar oluşturur. Disiplinler açısından kavramların hareket alanı daha sınırlıyken kaynaklarda durumun değiştiği görülür. Bu değişikliğin başında kaynakların sayısında görülen farklılık gelmektedir. Disiplinler, kavramsal ve kaynaksal açıdan karşılaştırıldığında klasik ya da modern kaynak sayısının kavramlara oranla daha fazla olduğu görülür. Bu durum hemen tüm disiplinler açısından böyledir. Siyaset ve itikat temelli yapılar olan fırkaların tarihini ve günümüzdeki durumunu inceleyen İslam Mezhepleri Tarihi için de durum aynıdır. Bu disiplinin kendine özgü bazı kavramları varken geçmişten günümüze çok sayıda kaynağa ev sahipliği yaptığı görülür. Klasik ve modern olarak ikiye ayrılabilecek olan bu kaynakların her iki grubu da önem taşımaktadır. Belirli oranda klasik kaynakların etkisinde kalan ancak karakteristik özellikleri bulunan modern kaynakların farklı değişkenler üzerinden analiz edilmesi ayrıca önemlidir. Bu nedenle makalemizde son yüz yıl içerisinde yazılmış aynı başlığa sahip ancak aralarında yaklaşık elli yıllık bir zaman farkı bulunan “İslam Mezhepleri Tarihi” başlıklı iki eser incelenmiştir. Eserler incelenirken kavram, kaynak, muhteva ve usûl gibi değişkenler üzerinden seyreden mukayeseye dayalı bir yol takip edilmiştir. Böylece İslam Mezhepleri Tarihi’nin son dönem literatürünün yaşamış olduğu değişim, bu iki eser üzerinden tespit edilmeye çalışılmıştır.