Kadınların Modernleşme Deneyimlerinden Fragmanlar: Eski Bir İşletme Kasabası Değirmisaz

Abstract

Bu çalışmadaki amacım, 1950’li ve 1960’lı yıllarda taşrada oluşmuş bir işletme kasabasında, kadınların mekâna ve modernleşme sürecinin getirdiği yeniliklere dair deneyimlerini feminist duruş noktası epistemolojisinden yararlanarak ele almaktır. Kütahya il sınırlarına bağlı, 1960’ların ortasına kadar devlet tarafından işletilmiş Değirmisaz linyit ocağı çevresinde sanayileşmeye dayalı modern yerleşim yapıları gelişmiş, sinema ve lokal gibi sosyal tesisler ve artan nüfusla birlikte özel işletmeler kurulmuş; Değirmisaz kendine özgü koşullara sahip bir işletme kasabası haline gelmiştir. Türkiye’de ve dünyada tasarlanarak inşa edilmiş veya kendiliğinden oluşmuş işletme kasabalarının tarihi, aynı zamanda modernleşmenin de tarihine işaret eder. Modernleşme sürecini sıradan insanların modernitenin getirdiği yeni koşulları tecrübe etme biçimleri olarak yorumlayarak yola çıktığım bu çalışma kapsamında niteliksel bir araştırma yürüttüm ve Değirmisaz’da ilk gençliğini geçirmiş on iki kadının bu yenilikleri gündelik hayatta nasıl deneyimlediklerine odaklandım. Değirmisazlı kadınların anlatılarında, radyo, dergi ve dikiş makinesi gibi eve giren tüketim nesneleriyle yaşadıkları karşılaşmalar, ev çeperlerinde ve dikiş kurslarında oluşturdukları dayanışma ağları ve homososyal pratikler, sinemaya ve tren istasyonuna gitmek gibi kamusal mekân deneyimleri ön plana çıkmıştır. “Dış dünya” ile ilişkileri kısıtlamalarla örtülü olan kadınların modernleşme deneyimlerinde hiyerarşik toplumsal cinsiyet ilişkileri ve ataerkillik rol oynasa da, kadınların bu yenilikleri deneyimlemek, kendilerini kısıtlayan koşullara direnmek ve birbirleriyle dayanışma içinde olarak yanıt vermek konusunda son derece istekli oldukları görülmüştür.