YUNUS-GÜVENDE: GATT’TAN DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜNE GEÇİŞTE BALIKÇILIĞA İLİŞKİN BİR UYUŞMAZLIK VE ULUSLARARASI HUKUKTA ETKİLERİ

Abstract

Amerika Birleşik Devletleri (ABD) ve Meksika arasındaki Pasifik Okyanusu’nda orkinos balıkçılığına ilişkin uyuşmazlıklar, 1990’ların ilk yıllarında başından başlayıp 2019 yılında nihayete ermiş ve uzunca bir süreye yayılarak uluslararası hukuk gündemine etki eden bir mesele olarak ön plana çıkmıştır. Uyuşmazlıkların ilk ayağını ABD’nin Meksika’ya uyguladığı ticari kısıtlamalar oluşturur. Meksika’nın GATT 1947 çerçevesince 1991 yılındaki şikâyeti ile oluşturulan GATT Paneli, Meksika’yı haklı bulmuştur. Akabinde tarafların bir anlaşma çerçevesinde uzlaşmaları ile anlaşmazlıklar bir süre için nihayete erse de ABD’de Federal Mahkeme kararı ile Meksika menşeli orkinoslar için yeni yasaklar uygulanmaya başlayınca mesele 2008 yılında tekrar gün yüzüne çıkmıştır. Bu dönemde Dünya Ticaret Örgütü’nün kurulmuş olması ve Ticarette Teknik Engeller Anlaşması’nın kabulü, uyuşmazlığın boyutunu değiştirmiştir. Uyuşmazlığın uzun zaman alan çözüm aşamaları, 2019 yılında sonlanmış ve nihayetinde karar ABD lehine sonuçlanmıştır. Gerek GATT döneminde gerekse de DTÖ dönemindeki uyuşmazlıklar, sonuçları olduğu kadar çözüm aşamaları ile de önem arz etmektedir. Süreç esnasında uyuşmazlıkların çözümünde değişen usullere tanıklık edilmiş ve iki dönemin uygulama farklılıkları gözlemlenebilmiştir. Bu açıdan mesele, GATT ile DTÖ’nün uyuşmazlık çözüm yollarının karşılaştırılmasını sağlamaktadır. Uyuşmazlıkların kayda değer bir özelliği, ticaretin devamlılığı ve çevrenin korunması ikilemini uluslararası hukuk merkezinde değerlendirme ve zamanla değişen yaklaşımları ele alma imkânı tanımasıdır. Bunların yanında ABD’nin yunusları koruyucu iç hukuk düzenlemelerine diğer devletlerin uymalarını beklemesi, meseleyi uluslararası hukuk açısından değerlendirmeye değer kılmaktadır.